... – “Vekovnici Beskrvni Motiv vampira
  Integral IV” scenariste Marka Stojanovića i
  više crtača; Izdavač: Marko Stojanović i
  Udruženje ljubitelja stripa i pisane reči “Nikola
  Mitrović Kokan” Leskovac, 2023.

   Marko Stojanović (1978) svojevrsna je strip institucija na ovdašnjim prostorima; on je  posvećeni, uporni i tvrdoglavi strip autor, agilni organizator i promoter, najpoznatiji kao ključna figura stvaralačkog tima strip serijala “Vekovnici” (započetog 2007) sa trenutnim skorom od 13 albuma. “Vekovnici” su 2011. godine dobili i “pobočni” (tzv “spin-off”) serijal “Beskrvni” koji trenutno čine tri albuma. Kako je vreme proticalo a broj albuma serijala rastao (i bivao prodat) pojavila se potreba za integralnim izdanjem, kategorijom koja je u domaćem stripu izuzetno retka za razliku od (belo)svetske izdavačke prakse da se stare epizode nekog uspešnog serijala štampaju u luksuznim izdanjima, čime se zadovoljava potražnja za rasprodatim albumima a celokupnom serijalu priznaje status zapaženog dela 9. umetnosti. Dakle, od 2020. godine znatiželjni čitaoci, u tvrdim koricama, na visoko kvalitetnoj štampi, mogu čitati “Integrale” koji sadrže po dva albuma “Vekovnika”; posle tri integrala ovog serijala kao četvrti integral se pojavljuje “Beskrvni - Motiv vampira” i čine ga albumi “Mrtva straža” i “Zla krv”.

   Glavni junak “Beskrvnih” je vampir Aleksej Vasiljević, koga su čitaoci “Vekovnika” nakratko upoznali u četvrtom albumu tog serijala. Aleksej je bio jedan od odabrane Dvanaestorice (najsposobnijih, najkrvoločnijih) iz najužeg kruga oko Gospodara svih vampira. No, u “Beskrvnima” Aleksej je odmetnik, izdajnik, jeretik koji proganja i ubija svoju nekadašnju braću (kao što i oni žarko žele da njega eliminišu). Vreme dešavanja je sadašnjost (dakle bar 200-tinjak godina posle “Vekovnika”). Zašto je i kako došlo do raskola između Gospodara i Alekseja za sada se ne objašnjava ali će svakako biti razjašnjeno, malo-po malo, tokom albuma koji  (neminovno) slede. “Beskrvi” su započeli žustro i ‘u sred srede’ albumom “Mrtva straža” sačinjenom od osam samostalnih priča koje skiciraju Aleksejevu poziciju, bez previše objašnjavanja jer za to nema vremena zbog burnih dešavanja i brzih akcija eliminisanja protivnika. Svaka epizoda ima drugog crtača što dodatno dinamizuje čitavu postavku (naročito je zanimljivo menjanje Aleksejeve fizionomije, sa sve dugim zulufima ‘a la’ Vulverin). Konačno, mnoštvo citata iz domaće i svetske popularne kulture, parafraziranje, poigravanje poznatim modelima, doprinosi da početak serijala zaista bude vanredno silovit. Navodimo neke od ‘kuka’ kojima se priče vezuju za opšte znanu mitologiju XX veka: naslov “Ona spava” parafrazira Disovu pesmu “Možda spava”, uz likovni omaž Milerovom strip serijalu “Gradu greha”, “Mrak” je poklonjenje velikom Albertu Breći, “Tri metka za dve krvopije i ribicu” parafraziraju naziv proslavljenog filma što je slučaj i sa varijacijom “Some Like It Not” (naslovnica priče aludira na strip “Tropedo 1936” koji je sada postao 1946), naslovima romana “Lovac u žitu” i “Beskrajna priča”, “Stayin Alive” je smeštena u vreme agresivnog “Milosrdnog anđela”, u “Helluva Ride” se pojavljuje poznati prokletnik sa glavom u plamenu… Svaka priča “Mrtve straže” pored svog crtača ima i posebnu naslovnicu što je sveukupno čak 16 likovnjaka u ovom albumu, među kojima su Vlada Aleksić (Šabac), Enis Čišić (Sarajevo), Zoran Tucić (Šabac), Boris Bakliža (Kragujevac), Leonid Pilipović (Subotica), Ivan Koritarev (Sofija)…

   “Zla krv” ne nastavlja fragmentarnu strukturi prethodnog albuma mada je ovde velika priča podeljena (kao u literarnim romanima) na poglavlja. Mesto dešavanja je Novi Sad, posebno Petrovaradinska tvrđava a zaplet prati istragu ritualnog ubistva lokalnog antikvara bodežom iz Krstaških ratova, odnosno istragu mrgodnog inspektora Stefana Vukajlovića, koji već ima niz nerešenih ubistava na stolu. Da sve ne izgleda kako se čini postaje jasno kada se otkrije da je Stefan vukodlak (dakle zakleti neprijatelj vampira), da je na delu vampirska zavera kao i da je Aleks vrlo, vrlo blizu… Dok je u prvom albumu korišćenje žanrovske ikonografije bilo koliko-toliko zaklonjeno kratkoćom fragmenata, u ovom albumu se priča obilato koristi iskustvima iz žanrovskih filmova, literature i drugih stripova. Smenjivanje zloslutnih trenutaka sa scenama brutalnog nasilja uz dobrodošle predahe u vidu vrcavih, duhovitih dijaloga gradi uverljivu atmosferu koja tera čitaoce da bez predaha listaju stranice. “Zlu krv” su crtali Stevan Subić (Zrenjanin), Tiberiu Beka (Pančevo), Dražen Kovačević (Zagreb), Milorad Vicanović Maza (Banja Luka), Aljoša Tomić (Doboj).

   Marko Stojanović ispisuje „Beskrvne“ sa punim žarom i poletom i gradi priče koje se ne iscrpljuju na nivou pukih žanrovskih „uradaka“ već baštine i popularnu kulturu XX veka, u koju je žanr horora svakako ugrađen i sa kojom je u specifičnoj interakciji. Brojni crtači sa različitih tačaka Balkana, bilo da su početnici ili da su već etablirana imena, svojih raznorodnim grafizmima dodatno obogaćuju priče darujući im sasvim nove uglove gledanja.

   Sveukupno, integral „Beskrvni Motiv vampira“ donosi uzbudljive priče koje će definitivno biti po volji ljubiteljima Stojanovićeve verzije horora ali će biti interesantne i čitaocima kojima horor nije jedina strip lektira.

(“Dnevnik”, 2024)

Objavljeno: 30.06.2024.

  ...Leskovačka škola stripa
  "Nikola Mitrović Kokan"

Od blizu 50 strip festivala stripa na Balkanu, Balkanska smotra mladih strip autora je poznata kao najstariji strip festival u regionu, budući da postoji od juna 1998. godine. Ove godine se održava po 26. put. Šta je to novo što će posetioci Balkanske smotre mladih strip autora moći da vide od 28-30. juna u Leskovcu?

Počnimo od onog što je staro – a to je obaranje rekorda u brojnosti izlagača. Festival je i ove godine postavio novi rekord u brojnosti sa 3121 učesnikom iz 83 zemlje sveta sa 6 kontinenata. Nakon dvostrukog jubileja, jer je 2022. godine obeleženo 25 godina festivala a 2023. održana 25. Balkanska smotra, festival se vratio onome što najbolje radi – postavljanju novih rekorda u masovnosti učesnika obaranjem prethodno postavljenih. Balkanska smotra je prethodni rekord u brojnosti izlagača postavila 2022. godine sa 3046 učesnika iz 82 države, što je i dovelo do potvrde jednog od najuvaženijih svetskih eksperata za devetu umetnost i autora knjige “1001 strip koji morate pročitati pre smrti” Pola Graveta da se radi o svetskom rekordu, te da on ne zna za masovniju strip manifestaciju. Posle jubilarne 2023. godine i 25. festivala koji je obeležen u dva dela, između ostalog i dovođenjem u Srbiju, po tvrdnji “Danasa” i “Večernjih novosti”, najvažnije stripovske izložbe u regionu koju je do majskog otvaranja u Sofiji prema rečima organizatora videlo oko 80000 ljudi u čitavoj Evropi, CAN FOR BALKANS, Balkanska smotra je nastavila tamo gde je 2022. stala i na ovogodišnjem festival ugostila još više izlagača.

Uz pomoć Grada Leskovca i Ministarstva Kulture, koji su ove godine podržali manifestaciju, na fesstivalu će biti pet internacionalnih izložbi. Centralna izložba u Leskovačkom kulturnom centru, sem nagrađenih radova koji su izloženi u papiru radova ostale radove sa konkursa donosi digitalnim putem. To je praksa s kojom se počelo 2023, i to iz nužde – jer jednostavno ima previše učesnika da bi fizički mogli da se izlože. U Leskovačkom kulturnom centru sem toga se od ove godine kreće sa ciklusom izložbi Balkans’ Best (Najbolje sa Balkana), u kojem ćemo predstaviti stvaralaštvo nekih od najboljih strip autora sa ovih prostora. Ove godine Balkanska smotra ima čast da ugosti proslavljene srpske internacionalce Bojana Kovačevića iz Inđije i Vladimira Krstića Lacija iz Niša. Ovo je jedan svojevrstan povratak promovisanju vrednosti našeg regiona, a deo je šireg spektra ovogodišnjih izložbi koje vraćaju fokus na ovaj deo Evrope. Tako posle prošlogodišnjeg gostovanja strip scena Dalekog Istoka i Zapada, odnosno Japana i Kanade, ove godine u Narodnoj Biblioteci “Radoje Domanović” Smotra premijerno ugošćava strip Višegradske četvorke, koju čine Poljska, Slovačka, Mađarska i Češka, kao i izložbu “15 godina godina Vekovnika”. Radi se o serijalu koji su organizatori makedonskog festivala Strip Trip proglasili za balkanski fenomen, i o izložbi koja je to potvrdila time što je do sada čak 13 puta u prethodne dve godine postavljana u Bosni i Hercegovini, Bugarskoj, Srbiji i Rumuniji. Balkanska smotra se uvek bavila izgradnjom mostova među nacijama i kulturnim scenama, a kad se pogledaju uzavrele strasti u čitavom svetu i u regionu, čini se da ta misija festivala u Leskovcu možda nikada nije bilo važnije nego danas. Organizatori festival su zato posebno ponosni što se upravo u ovom trenutku i upravo na Balkanskoj smotri mladih strip autora po prvi put predstavlja strip Albanije van albanskih granica izložbom “Istorija albanske grafičke novele”. U pitanju je postavka koju čini blizu 100 strip autora iz Albanije i koju je selektovao najveći stručnjak za strip u Albaniji Dr Špend Bengu sa Albanskog univerziteta u Tirani. Leskovčani će moći da je vide tamo gde su do sada videli nacionalne scene preko 15 različitih zemalja širom sveta, u Narodnom Muzeju u Leskovcu.

Festival u Leskovcu olikuje se i bogatim programom pa tako ovogodišnji program čini gotovo 40 aktivnosti koje će se odvijati u prostorijama Leskovačkog kulturnog centra, Narodnog Muzeja i Narodne biblioteke „Radoje Domanović” U organizaciji škole stripa „Nikola Mitrović Kokan” i uz suorganizaciju i podršku Leskovačkog kulturnog centra posetiocima se pružaju mogućnosti da posete raznolike tribine, promocije, otvaranja izložbi, demonstracije crtanja, predavanja, masterklasove i okrugle stolove. U okviru Međunarodne strip-konferencije koja se odigrava u sastavu Balkanske smore, predstaviće se i nacionalne strip scene Finske, Mađarske, Francuske, Češke, Turske, Hrvatske, Makedonije, Slovenije, Bugarske, Crne Gore, Rumunije, Bosne i Hercegovine, Albanije, Grčke i Srbije. Festival nastavlja sa svojim fokusom na strip-stvaralaštvo strip-autorki kroz okrugli sto „Položaj strip-autorki u balkanskom stripu” na kome će učestovati autorke iz Srbije, Slovenije, Turske, Makedonije, Hrvatske i Bugarske. Smotri će lično prisustovati i oko 90 gostiju, uglavnom strip-autora, iz Finske, Vijetnama, Francuske, Holandije, Češke, Turske, Mađarske, Rumunije, Makedonije, Crne Gore, Bugarske, Albanije, Slovenije, Grčke, Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije. Neka od najvećih imena su hrvatski autor Stjepan Šejić poznat po radu na Betmenu i svom stripu Sanstoun, rumunski internacionalac Flaviu Pop koji se takođe okušao na Betmenu, jedan od najpoznatijih českih strip teoretičara dr Pavel Pilh, predsednik sekcije za strip pri savezu likovnih stvaralaca Bugarske Petar Stanimirov, poznata slovanačka strip teoretičarka Pia Nikolič, jedan od najpopularnijih grčkih strip autora Stavros Kioutsiokis, eminentni poznavalac albanskog stripa dr Špend Bengu, jedna od centralnih ličnosti savremenog turskog stripa Devrim Kunter, naš proslavljeni intenacionalac koji crta Supermena i Spouna Mirko Čolak, dvojica od najpoznatijih spskih strip crtača starije generacije Vladimir Krstić Laci i Bojan Kovačević, kao i mnogi drugi…

Na Balkanskoj smotri se dodeljuje i brojne nagrade. Od 1998. godine Balkanska dodeljuje nagrade mladim autorima sa prostora Balkana u kategorijama crtača, ilustratora, scenarista i teoretičara, s ciljem da ohrabri mlade autora da istraju u bavljenju devetom umetnošću. Uz ove nagrade, Smotra dodeljuje i najstariju nagradu za doprinos srpskom stripu u zemlji pod nazivom „Nikola Mitrović Kokan”, čiji su ovogodišnji dobitnici Bojan Kovačević iz Inđije i Vladimir Krstić Laci iz Niša. Uz to, biće dodeljena i internacionalna nagrada „Miodrag Veličković Mivel” za satiričan strip, koju ove godine osvaja Dimitris Kamenos iz Grčke. Nagradu „Prijatelj stripa”, koja se daje osobi koja se ne bavi aktivno stripom ali isti pomaže, radnopravno dobijaju novinarke Pia Nikolič iz Slovenije i Marina Mirković iz Vrbasa. Od prošle godine, Brašov iz Rumunije i Sofija iz Bugarske dodeljuju svoje nagrade na Balkanskoj smotri, a od ove godine im se pridružuje sa svojom nagradom i Herceg Novi iz Crne Gore. Sva tri pomenuta grada su inače bratski gradovi po stripu Leskovcu, a na festivalu se dodeljuje, jedino u regionu, i priznanje za doprinos balkanskom stripu. Članovi žirija za pomenute nagrade su eminentna imena devete umetnosti iz Turske, Makedonije, Hrvatske, Rumunije, Bosne i Hercegovine, Srbije i Bugarske, a sve napred navedeno možda i najbolje svedoči o tome zašto se van Srbije o Leskovcu sve češće govori kao o prestonici stripa Balkana…

  ...- Ženski strip u makedoniji

Kao početni deo ovogodišnje manifestacije „BITOLA OTVORENI GRAD“, Strip centar Makedonije Veles otvorio je 26.06.2024. izložbu mladih strip autora iz Makedonije.

Na izložbi su predstavljeni stripovi mladih makedonskih strip autorki koje su nosioci nove generacije. Neki od prikazanih stripova su u saradnji sa Strip centrom Makedonije iz Velesa, a neki su rezultat strip radionice koja je održana pre nekoliko meseci u Omladinskom kulturnom centru – Bitolj.

Makedonski strip centar je odabrao sledeće:
• Slavica Kupenkova – Skoplje
• Angela Petruševska-Skoplje
• Vlera Čiče-Skoplje
• Jana Buteska – Skoplje
• Tamara Mišova-Skoplje
• Magdalena Marijanović-Resen
• Vilma Damnjanovska-Skoplje
• Elena Apostolovska-Skoplje
• Anastasija Nedeljkovska-Kumanovo
• Matea Arizankovska-Skoplje
• Andrea Mladenovska-Skoplje

Tome Trajkov, programski koordinator Makedonskog strip centra, ističe da je nedvosmislen utisak da je razvoj ženskog stripa u Makedoniji neodvojiv od opšteg razvoja ove umetnosti u našoj zemlji i ističe „... Ako je pre oko 3 decenije cenjeni Tomislav Osmanli, najpoznatiji strip hroničar i terorista u našoj zemlji, u svojim radovima je rekao da su u časopisu Lift bili objavljeni  kratki stripovi koje su objavile dve strip autorke, koje su se stidljivo pojavljivale pod pseudonimima (!?) Psilo i Ventolina, jedna crtač, a druga scenarista... već 2010. godine umetnica Ivanka Apostolova, kao jedina Makedonka, bila uključena u regionalni projekat „ANTOLOGIJA ŽENSKOG STRIPA” urednice i autorke Irene Jukić Pranjić.

A sad... Svako ko prati balkansku strip scenu i strip festivale lako će primetiti da su panel diskusije na temu „ŽENSKI STRIP“ prerasle u trendovsku situaciju, dokaz je i ova izložba.

U svakom slučaju, bilo da je tema ženskog stripa opravdana ili ne, ja je lično doživljavam isključivo u kontekstu razvoja i afirmacije ukupnog makedonskog stripa, O tome svedoči i veliki broj makedonskih strip autorki...“, zaključuje Trajkov.

  ...vole stripove

U okviru granta „Sve što govorimo je DAJTE ŠANSU INKLUZIJI“, koji finansira Misija OEBS-a Skoplje, 21.06.2024. godine u prostorijama Umetničke galerije Tetovo (stari AMAM) otvorena je izložba radova sa tematskog strip takmičenja na državnom nivou. Istovremeno, dodeljene su diplome i sertifikati učenicima, mentorima i školama iz ovog grada, koji su učestvovali u ovom grantu.

Kako je istakao Tome Trajkov – koordinator granta i Strip centra Makedonije-Veles, masovnost izražena na konkursu (263 prijavljena učenika) kao i poseta izložbi u Tetovu dokaz je ispravnosti opredeljenja za saradnju sa školama, kao i otvaranje strip jezgara u svakom gradu. Poslednjih 20 godina u Makedoniji je pokrenut proces svojevrsne evolucije stripa, vidljivost rezultata je sve izraženija. Kvantitet rađa kvalitet, ali i potencijalnu čitalačku publiku koja treba da bude usmerena ka nacionalnoj strip kulturi. A to su, naravno, domaći strip autori i publikacije.

U cilju usmeravanja javnosti i institucija ka domaćem stripu i mogućnostima koje on nudi u društvenoj sferi, u okviru granta „Sve što govorimo je DAJTE ŠANSU INKLUZIJI“, u Skoplju kao državnoj metropoli će biti organizovan prigodan strip događaj. Taj event bi se organizovao posle letnjeg raspusta – naglašava Trajkov!

Objavljeno: 23.06.2024.

  ...Letnja STRIPOMANIJA i MANGAMANIJA Čarobne knjige

MESEC JUN NAM JE OMILJENI MESEC U GODINI, JER POČINJE LETO I ODRŽAVA SE TRADICIONALNA LETNJA STRIPOMANIJA I MANGAMANIJA.

Ove godine LETNJA STRIPOMANIJA I MANGAMANIJA ČAROBNE KNJIGE održaće se od 14. do 23. juna.

Pripremili smo za vas čak 16 fenomenalnih stripskih NOVITETA, kao i nikad bolji izbor naslova koji će biti dostupni po SPECIJALNIM CENAMA od 100, 250, 500, 1.000 i 1.500 dinara!

Na MANGAMANIJI ČAROBNE KNJIGE svi manga naslovi biće dostupni po cenama Letećeg starta, odnosno cena će im biti snižena za 33%! I ove godine, kao specijalna poslastica za sve ljubitelje japanskog stripa, postoji mogućnost da se završeni serijali kupe u kompletu.

Spisak svih naslova na akcijama objavićemo s početkom Stripomanije, 14. juna.

A sada, ono što vas najviše zanima – noviteti na LETNJOJ STRIPOMANIJI I MANGAMANIJI ČAROBNE KNJIGE:
„Umpah-Pahˮ – 1.999 dinara,
„Dragonero/Konan: Senka zmajaˮ – 1.670 dinara,
„Frankenštajn: U ime ocaˮ – 1.200 dinara,
„Sendmen 11: Svevremene noćiˮ – 2.210 dinara,
„Sendmen 0: Uvertiraˮ – 2.210 dinara,
„Betmen: Njihovi mračni planoviˮ – 1.670 dinara,
„Betmen: Džokerov rat i Priče o duhovimaˮ – 1.999 dinara,
„Betmen: Strahovladaˮ – 1.999 dinara,
„Wild Westˮ 2 – 1.270 dinara,
„Princ Valijantˮ 30 – 1.540 dinara,
„Princ Valijantˮ 31 – 1.540 dinara,
„Bogovi lažuˮ – 370 dinara,
„Čelični alhemičarˮ 21 – 370 dinara,
„Tokijski gulˮ 4 – 370 dinara,
„Saga o Elrikuˮ 3 – 940 dinara,
„Asistent zlikovcaˮ – 870 dinara.

LETNJA STRIPOMANIJA I MANGAMANIJA ČAROBNE KNJIGE održaće se u striparnicama Čarobne knjige u Beogradu i Nišu, u Klubu čitalaca Čarobne knjige „Bulevar Booksˮ u Novom Sadu, u Striparnici „Alan Fordˮ, kao i na našem sajtu.

Više informacija, kao i detaljan spisak naslova na akcijama možete očekivati uskoro! Pratite nas.

https://carobnaknjiga.rs/pocela-je-tradicionalna-letnja-stripomanija-i-mangamanija

  ...- početnica za crtanje stripova

U sklopu projekta STRIPONAUTI završen je priručnik za crtanje stripova. Kliknite i provesti ćemo vas kroz prve korake u čarobni svijet stvaranja stripova.

PROJEKT „STRIPONAUTI“

Projektom „Striponauti“ omogućava se pristup stripu djeci i mladima s razvojnim teškoćama poticanjem razvoja njihove vizualno-narativne pismenosti i osiguravanjem dostupnosti stripa toj ciljanoj skupini.

Cilj Projekta ostvarit će se obogaćivanjem knjižničnih fondova Centra za odgoj i obrazovanje Slave Raškaj Zagreb, Centra za odgoj i obrazovanje Dubrava i Srednje škole - Centra za odgoj i obrazovanje kvalitetnim stripovskim naslovima. Provedbom radionica izrade stripa i objavljivanjem prilagođenog priručnika za izradu stripa podržat će se razvoj vizualno-narativne pismenosti korisnika Projekta. Pored toga, u trima partnerskim ustanovama provodit će se aktivnosti Kluba ljubitelja stripa „Striponauti“ i druženja s predstavnicima lokalne stripscene s ciljem poticanja interesa za strip kao narativni medij, ali i za stripovsku kulturu općenito.

Pored izravnog pozitivnog obrazovnog i rehabilitacijskog utjecaja na ciljanu skupinu jedan od ciljeva Projekta je i podizanje svijesti u javnosti o vrijednosti stripa kao samostalne umjetničke forme.

https://www.facebook.com/striponauti

https://www.facebook.com/STRIPAONICA/

Projekt Striponauti je financiran uz financijsku potporu Ministarstva kulture i medija Republike Hrvatske

  ...603. broj Samoniklog korov stripa!

     Straka nastavlja svoj strip "magazin" na Strip vestima, ovaj broj donosi 32 strane stripa. Samonikli korov strip, broj 603:
www.stripvesti.com/samoniklikorovstrip/603

  ...Festival stripa za djecu i mlade

Otac festivala: Josip Sršen; Majka festivala: Ana Đokić; Kuma festivala: Ema Pongrašić Plehan; Dizajn logotipa: Korin(a) Hunjak; Dizajn plakata: Melina Mikulić; Netko i nešto: Darko Macan

Program festivala, i sve ostale informacije, možete naći na adresi: www.facebook.com/jedandvastrip

  ... – „Drakula Red zmaja“ Marka Konava i
  Korado Roia; Izdavač: Čarobna knjiga, 2024.

   Agilna „Čarobna knjiga“ nastavlja da svojim izdanjima opravdala svoje ime. U već etabliranoj i prestižnoj  biblioteci „Stari kontinent“ upravo je objavljen album „Drakula“ scenariste Marka Konava i crtača Korado Roia. Album je još “vruć” i aktuelan na evropskoj strip sceni; na “Luka komiks and gejmes 2022” prestižnom festivalu u Italiji, izdavačka kuća “Lo skarabeo” je predstavila svoj najnoviji horor strip “Drakula: Red zmaja”, koji je instantno postao hit i predmet razbuktalih diskusija fanova i kritičara. Objavljujući taj album “Čarobna knjiga” nastavlja svoje napore da ovdašnji stripoljupci “uhvate korak” sa tekućom produkcijom 9. umetnosti. Pojava ovog dela, pak, zanimljiva je i iz drugog ugla: naime “Čarobna knjiga” je 2021. godine objavila album “Drakula” Žorža Besa, što se takođe desilo vrlo brzo posle originalnog izdanja iz 2019. godine. Naravno, stripovi koji za polazište imaju „adaptaciju“ proslavljenog, klasičnog ali i dalje popularnog romana „Drakula“ Brema Stokera (1847-1912) iz 1897. godine nisu nikakav izuzetak. Osim što je jedno od ključnih dela za istoriju horora kao literarnog žanra, „Drakula“ je i ikona popularne kulture XX veka koja je ušla u brojne umetničke forme (od filma i stripa do pozorišta, TV serija i kompjuterskih igrica), u svakodnevni govor odnosno fundus pojmova čije značenje je opšte poznato. Popularnost je, neminovno, donela bezbrojne „prepravke“ i vulgarizacije originala, već prema potrebama onih koji su ih izvodili i onih koji su takve sadržaje konzumirali. Tako je popularni mit o grofu krvopiji iz bespuća Transilvanije obavijen mnoštvom velova koji zamagljuju original a ponekad ga i menjaju bezmalo do neprepoznatljivosti.

   I po ovom pitanju pomenuta Besova “adaptacija” i delo Konava i Roiapredstavljaju dva moguća načina tretiranja pitanja praćenja literarnog predloška. Besova odluka da u medij 9. umetnosti pretoči roman tako što će se “strogo” držati predloška (mada uz ponešto tehničkih izmena te ublažavanja povremenih Stokerovih deklamatorskih tirada) svakako je hrabra ako se ima u vidu da je knjiga originalno objavljena 1897. godine te da nosi duh tog vremena, koji je blaži i skloniji pompeznosti u odnosu na prve decenije XXI veka. No, ispostaviće se i u ovom stripu da „Drakulu“ čini niz tačaka/elemenata odnosno obrazaca čija je intrigantnost vanvremena. S druge strane, sama struktura romana, način njegove organizacije kao i stilistički manir kazivanja i danas ga dobrano izdiže iznad rutinske, konfekcijske horor (para)literature. Konavo je, pak, bio drugačijeg mišljenja pa stoga na početku albuma jasno piše „Slobodna adaptacija romana Brema Stokera“ – šta to tačno znači uveriće se znatiželjni čitaoci vrlo brzo jer se priča, koja započinje “na tragu” romana postepeno grana i odlazi u smeru koji je poprilično neočekivan a koji je na tragu već dosta dugo prisutne tendencije “osavremenjavanja klasike” odnosno akcentovanja i produbljivanja nekih elemenata originalne priče kroz vizure tekućih kulturnih interesa. Sve ovo, naravno, može biti pogubno za “slobodnu adaptaciju” jer se uzeta sloboda može otrgnuti iz ruku stvaralaca koji nisu uspeli da je kanališu. Naravno, sasvim je moguće da nova “slobodna adaptacija” bude i uspešna jer donosi ideje i tumačenja kakvi do tada nisu postojali. Upravo o tome je intriga “Drakule” Konava i Roia.

   Ključne reči za ovo delo su “Red zmaja” jer je viteški red Zmaja, nastao prema ugledu na burgundijski viteški red Sv. Đorđa, prvobitno zadužen za zaštitu kraljevske porodice cara Svetog rimskog carstva Žigmunda (u vreme dok je još uvek bio kralj Mađarske). Članovi reda nazivali su se drakonima odnosno zmajonoscima. Godine 1408. godine objavljena je povelja reda u kojoj je naznačeno da je osnovni zadatak reda odbrana krsta od neprijatelja, naročito od Turaka. Među 24 viteza koji su učestvovali u uspostavljanju (ili obnavljanju) reda 1408. god. bio je i Stefan Lazarević, despot Srbije. Vlad Cepeš, vojvoda Vlaške, pristupio je redu posle 1431. godine. Cepeš nije birao sredstva u borbi protiv Turaka a omiljeno mu je bilo nabijanje protivnika na kolac. Ta borba je imala svoju cenu a ta je, kako pripoveda Konavo, bila smrt sina jedinca. U svom besu zbog gubitka Vlad se odriče Boga… Ova predistorija pretapa se potom u znanu Stokerovu priču ali je uzrok kasnijih odstupanja od originala po kojima je Cepeš/Drakula, u krajnjem skoru, izmanipulisan i potčinjen volji i snazi svoje supruge. Drakuline moći otkrivaju se kao nesavršeni oklop pred nasrtajima supruge koja poznaje njegove slabosti; moćni, dijabolični Princ tame biva sveden na ranjivo besmrtno biće koje se bori za preživljavanje i žudi za osvetom (što otvoreni kraj stripa ne isključuje).

   Marko Kanavo (1974) kustos, konsultant stripskih festivala, urednik specijalizovanih časopisa, kolumnista u nekoliko dnevnih novina, koji se 2013. posvetio stripu, uneo je u “Drakulu” aktivni ženski element (pasivni već postoji u romanu) koji efikasno i efektno “svrgava” vampira i preuzima glavnu ulogu. Ova neočekivana smena na tronu priče svakako krije potencijal koji će, nadajmo se, scenarista iskoristiti u nastavku (ili nastavcima). I dok veštini scenariste predstoje nova iskušenja radi opravdavanja izmena koje je uneo u originalnu priču, majstorstvo Korada Roia (1958) apsolutno je neupitno. Njegova sposobnost da dočara atmosferu impozantna a grafizam, valeri, diskretni omaži junacima popularne kulture, montaža tabli, brze promene rakursa i formata crteža ostavljaju gledaoce bez daha pa se lako može desiti da i ne pročitaju tekst u balonima, zavedeni sugestivnošću slika. A da iza sve te briljantnosti stoji ozbiljan rad otkriva se u jednom od pogovora albuma gde su reprodukovane i table koje je Roi odbacio odnosno ponovo nacrtao; drugi pogovor instruktivni je vodič kroz temu vampirizma i Drakule kroz literaturu i film.

   U konačnom svođenju utisaka, „Drakula Red zmaja“ Marka Konava i Korado Roia se predstavlja kao vanredno zanimljivo delo koje kombinuje znanu priču i sasvim nove elemente tvoreći specifičan amalgam koji može izrasti u bitnu tačku u razvoju stripova sa temom vampirizma; sve rečeno oživljeno je u sjajnom gotskom crtežu izašlom ispod ruke jednog od vrhunskih crtača savremenog italijanskog stripa.

(“Dnevnik”, 2024)

Objavljeno: 09.06.2024.

  ...novi broj izašao iz štampe

XV tom enciklopedijskog strip magazina Balon (#72-76) donosi kompletan serijal Dabiša Bože Veselinovića; počeo je karijeru kao ilustrator u Politikinom Zabavniku, za koji je radio pune četiri decenije. Sarađivao je i u časopisima Duga, Borba, Zenit i Dečje novine. Ilustrovao je i brojne knjige, a najpoznatiji je po stripovima Dabiša, Zulumćar, Kapetan Mat itd. Većinu stripova su mu izdale Dečje novine u ediciji Nikad robom.

Tu je i strip album E pa prijatno Bojana Redžića. Bojan živi i radi u Torontu kao profesor na Šeridan koledžu. Objavio je strip albume: E pa prijatno (1996) Antikviteti (1997), Đoka i Mrca (1998) i Darkness (2001). Izdao je 4 pin up knjige i izdaje strip Ruby and Jade. Kao animator radio je za Universal pictures, Disney TV, Yowza Animation, Chuck Gammage, Nickelodeon, Hasbro i Mattel. Sarađuje sa Scholastic, Hallmar, Playboy, Ballistic publishing, Dynamite, Heavy Metal magazine, Zenescope.

Balon donosi i izbor najinteresantnijih kaiševa iz serijala Ljuba Truba Milorada Dobrića, bio je proslavljeni srpski karikaturista, stripar, urednik. Najpoznatiji stripovi: „Pera Pešak“, „Kurir Fića“, „Ljuba Truba“, „Inspektor Žuća“ i „Slavuj Gliša“.Obnovitelj je stripa u Srbiji nakon Drugog svetskog rata. Zabranjen mu je mladalački strip „Tri ugursuza za vreme okupacija“ (1945-1946).

Balon je neprofitni enciklopedijski strip magazin, namenjen negovanju stogodišnje tradicije strip stvaralaštva u nas, nastoji da pruži presek autorskih dosega od tridesetih godina prošlog veka do danas na kulturnom prostoru od Triglava do Đevđelije. Prvi brojevi Balona su izašli još 1993/94, njih šest ukupno. 2021. je izdanje obnovLjeno u enciklopedijskom formatu na 332 stranice, štampan je na kvalitetnijoj ofset hartiji sa zaštitnim plastificiranim koricama.

https://www.facebook.com/balonstripmagazin
balon.strip@gmail.com
062/306.033

  ...Stripburger se predstavlja v Franciji

Stripburger: Trideset let na sceni

razstava stripov, grafik, tiskovin in drugih poslastic
7. 6.–7. 9. 2024
La Fanzinothèque / Le Confort Moderne, Poitiers, Francija
Odprtje razstave: petek, 7. junij 2024, ob 19.00

Revija Stripburger se predstavlja v kulturnem centru Le Confort Moderne v francoskem mestu Poitiers z razstavo, posvečeno trem desetletjem stripovske produkcije in gojenja neodvisne stripovske kulture.

Razstava v galeriji in knjižnici združenja La Fanzinothèque, ki se že vse od leta 1989 posveča predstavljanju, raziskovanju in arhiviranju neodvisnih in mikrozaložniških publikacij (fanzinov, stripov in knjig umetnika), predstavlja najboljše iz Stripburgerjeve 30-letne založniške in tiskane produkcije. Na ogled bodo stripovski originali domačih avtoric in avtorjev, ki pod okriljem Stripburgerja redno objavljajo svoja dela, ter pester nabor grafičnih in tiskanih poslastic.

Stripburger bosta v Franciji zastopala urednica Tanja Skale ter stripar in vizualni umetnik Andrej Štular, ki bo v grafičnem studiu La Fanzinothèque ustvaril tudi novo serijo grafik v tehniki sitotiska. Odprtje razstave bo v petek, 7. junija ob 19. uri, sledilo pa mu bo javno vodstvo po razstavi in kratka predstavitev zgodovine Stripburgerja. V soboto, 8. junija bo med 14. in 18. uro potekala še stripovska delavnica pod mentorstvom Andreja Štularja, na kateri bodo udeleženci v tehniki kolaža ustvarili skupinski fanzin.

Več →

---

Otroški knjižni festival 2024

Cankarjev dom, park Sveta Evrope
sobota, 8. junij 2024, 10.00 –19.00

Pred začetkom dolgih poletnih počitnic že deseto leto zapored prihaja Otroški knjižni festival, priljubljena enodnevna in brezplačna knjižna zabava! Tudi letos bo potekal pod mogočnimi drevesi v središče prestolnice, kjer bomo tudi mi s stripi navduševali najmlajše bralce (pa tudi njihove starše). Se vidimo!

Več →

---

Produkcija: Stripburger/ Forum Ljubljana
Program Foruma Ljubljana sofinancirata MOL-Oddelek za kulturo in Ministrstvo za kulturo. Založniški program in mednarodna gostovanja revije Stripburger podpira Javna agencija za knjigo RS (JAK).

  ...Tokijski osvetnici 26

POČEO JE RAT TRI BOŽANSTVA.

Svi se bore punom snagom - otkrivajući svoja prava lica, ali zašto samo Miki stoji po strani i posmatra?

„TOKIJSKI OSVETNICIˮ 26 na LETEĆEM STARTU po ceni od 370 dinara.

Novi broj vaših omiljenih „TOKIJSKIH OSVETNIKAˮ možete poručiti preko sajta www.carobnaknjiga.rs ili kupiti u klubovima čitalaca Čarobne knjige.

Prelistajte ovo izdanje • PORUČITE ODMAH

  ...NIFEST 2024

     PROGRAM 11. MEĐUNARODNOG FESTIVALA STRIPA NIFEST 2024

     ČETVRTAK, 6. 6. 2024.

15.00 – 21.00 BERZA STRIPA
(mesto dešavanja: Niški kultzurni centar)

17.00 OTVARANjE IZLOŽBI NIŠ OČIMA PJERA-ANRIJA GOMONA I MALO POPRIŠTE −UVEK SPREMNE: MILUNKA SAVIĆ, NEPOZNATA DO KRAJA
učestvuju: Filip Peter, stripski kritičar; Srđan Savić, direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Hol Niškog kulturnog centra)

18.00 SVEČANO OTVARANjE IZLOŽBE ARHIPELAG VOSTOK I RAZGOVOR S DANILOM VOSTOKOM
učestvuju: Danilo Milošev Vostok, stripski autor; Zoran Stefanović, scenarista i istoričar, predsednik Udruženja dramskih pisaca Srbije, upravnik Centra za umetnost stripa Udruženja stripskih umetnika Srbije; Zoran Nikolić, umetnički direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Klub Niškog kulturnog centra)

19.30 Stripovanje 01
PREDSTAVLjANjE NAJNOVIJEG BROJA STRIP PRESINGA
učestvuju: Dejan Kostić, urednik Strip Presinga; Zoran Nikolić, umetnički direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Mala sala Niškog kulturnog centra)

     PETAK, 7. 6. 2024.

11.00 – 21.00 BERZA STRIPA
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

15.00 OTVARANJE IZLOŽBE OD HECLA I SOLOVJEVA DO ZOGRAFA I KERCA: SRPSKI STRIPAŠI U HRVATSKOJ
učestvuju: Veljko Krulčić, autor izložbe, stripski kritičar i istoričar; Srđan Savić, direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Velika sala Niškog kulturnog centra)

16.00 Stripovanje 02
DAROVI NAŠIH PREDAKA:
NASTAVAK EDICIJE SRPSKOG ISTORIJSKOG I EDUKATIVNOG STRIPA SJAJ I SENKA NEMANJIĆA
učestvuje: Dragan Tomović, stripski scenarista
moderator: Dragosava Mladenović, urednik Tribinskog programa u NKC-u
(mesto dešavanja: Mala sala Niškog kulturnog centra)

17.00 Stripovanje 03
PREDSTAVLJANjE MONOGRAFIJE MAUROVIĆ OD MULA DO MULA
učestvuju: Veljko Krulčić, autor monografije, stripski kritičar i istoričar; Zoran Stefanović, scenarista i istoričar, predsednik Udruženja dramskih pisaca Srbije, upravnik Centra za umetnost stripa Udruženja stripskih umetnika Srbije; Srđan Savić, direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Mala sala Niškog kulturnog centra)

18.00 Stripovanje 04
NEMA ZBORA, POZDRAVITE NIĆIFORA: PREDSTAVLJANJE STRIPSKOG INTEGRALA NIĆIFOR
učestvuju: Zoran Kovačević, stripski autor; Zoran Andrić, stripski scenarista; Zoran Nikolić, urednik izdanja, umetnički direktor Nifesta; Dragan Lazarević de Lazare, stripski autor; Zoran Stefanović, scenarista i istoričar, predsednik Udruženja dramskih pisaca Srbije, upravnik Centra za umetnost stripa Udruženja stripskih umetnika Srbije
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

20.00 Stripovanje 05
MIJA KULIĆ I NEVEROVATNE PRIČE: PREDSTAVLJANJE NOVIH STRIPSKIH ALBUMA „FORME B”
učestvuje: Ilija Mirović, urednik izdanja, vlasnik „Forme B”
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

     SUBOTA, 8. 6. 2024.

11.00 – 21.00 BERZA STRIPA
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

11.00 STRIPSKA RADIONICA S VLADIMIROM VESOVIĆEM
učestvuje: Vladimir Vesović, stripski autor, upravnik Škole „Đorđe Lobačev”
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

13.00 OTVARANjE IZLOŽBE STRIPSKI PEČAT VLADIMIRA VESOVIĆA
učestvuju: Vladimir Vesović, stripski autor, upravnik Škole „Đorđe Lobačev”; Zoran Nikolić, umetnički direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Mala sala Niškog kulturnog centra)

15.00 RETROSPEKTIVNA IZLOŽBA „DRAGOLjUB DRAGAN SAVIĆ”
učestvuju Mihailo Savić, sin Dragana Savića; Nebojša Vesović, inicijator osnivanja „Sveta stripa”, producent „Kragujevac komik kona”, urednik časopisa Kiša; Zoran Nikolić, umetnički direktor Nifesta
(mesto dešavanja: Galerija Niškog kulturnog centra)

16.00 STRIPSKI AUTORI CRTAJU ZA VAS:
SUSRET STRIPOFILA SA SAROM I ANOM ŽIVKOVIĆ, VLADOM VESOVIĆEM, ZORANOM KOVAČEVIĆEM
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

17.00 SHIDOOSHA ART: MU SARE I ANE ŽIVKOVIĆ
učestvuju: Sara Živković, stripski autor; Ana Živković, stripski autor; Zoran Nikolić, umetnički direktor Nifesta; Igor Marković, glavni urednik „Sistem komiksa”
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

18.00 Stripovanje 07
ODŽAČAR ILI VEDRI DUH NAD PRAGOM: PRIČA O PERAKU
učestvuje: Goran Mitić, arhivista i filmski kritičar
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

NEDELJA, 9. 6. 2024.

11.00 – 21.00 BERZA STRIPA
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

14.00 Stripovanje 08
... I TAJ SOMBOR GRAD: SOMBORSKI INTERNACIONALNI FESTIVAL STRIPA I FANTASTIKE
učestvuje: Danilo Bogdanović, predsednik Kluba ljubitelja stripova Sombor
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

15.00 Stripovanje 09
MEĐUNARODNA STRIPSKA KONFERENCIJA KRAGUJEVAC KOMIK KON: SVET STRIPA
Učestvuje: Nebojša Vesović, inicijator osnivanja „Sveta stripa”, producent „Kragujevac komik kona”, urednik časopisa Kiša
(mesto dešavanja: Niški kulturni centar)

  ...Визуелна хроника на македонскиот стрип

   Творбите што траат низ годините, создаваат историја. Но, тој збир од факти, расеани ширум плодното поле на творештвото е неосвестена историја. Вистинската, освестена историја е онаа која тој посев ќе го открие, ќе го евидентира, ќе го собере, ќе го забележи, ќе го подреди и конечно – ќе го истражи, дело по дело и како процес, и така ќе ја историзира временската мапа на определено творечко подрачје. Дури во таков процес, појавите добиваат време на создавање и се редат во временска низа. Тогаш феноменот се овременува, се сопоставува со другите сродни пројави... и тој, како и самиот процес, добиваат – историска свесност.

   Таков еден зафат во доменот на стрипот, сработен минуциозно – низ деталистичко откривање, евидентирање на творбите, но и на медиумските носачи на тие творби, публикациите, списанијата, магазините, ревиите, албумите во кои тие се појавуваат – претставува, до сега четириделната, илустрирана студија насловена „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, едно исклучително дело на Александар Стеванов, неуморниот истражувач, хроничар и систематизатор на стрипот во Македонија; и, посебно, на стрип-делата на македонските автори објавени и на други простори, пред сѐ во специјализираните публикации на некогашната заедничка држава, но и во други држави во странство... Станува збор за зафат од капитално значење, изведен за сега, еве и во нејзиниот петти дел, поточно во публикациите со различни дијахрониски опфати: првиот дел опфаќајќи го периодот 1990 – 1999 г., вториот 2000 – 2007, третиот 2008 – 2011, четвртиот 2012 – 2015 година... веќе според густината на историското ткаење на создавањето и пројавите на македонските стрип-дела во дадените периоди – сѐ додека својот историски проект Стеванов не го доведе до наши дни.

   „Визуелната хроника на македонскиот стрип“, да ги кажеме само неопходните факти, е проект започнат 2019 г. и фокусиран врз стрип-продукцијата и публицистичката понуда на подрачјето на стрипот почнувајќи од годината на осамостојувањето на Македонија во последната декада на минатиот век, сѐ до стрип-појавите во наши дни. Се разбира, авторот е свесен за тоа дека македонската авторска историја е постара од таа политичка вододелница што ја земал за почетна точка на неговата историзирачка оска, и дека нашиот стрип има своја автохтона историја, авторска и публицистичка, барем половина век пред тоа, но тој се определува да го истражи феноменот од времето на осамостојувањето на нашата држава и појавата на првото списание на македонски јазик за чии содржини се врзани сеќавањата на голем број македонски стипофили; но, и на уште една, субјективна одредница: на своите сопствени први сеќавања на стрипот и чувствувања на сликонизните наративи, на домашното творештво и посебно на домашната стрип-периодика; и тој почеток на уживањето во магијата на илустрираните сказови, на фасцинацијата од стрипот зачната во духот и во првите поттици на едно, тогаш седумгодишно дете, го носи името „Макстрип“ – стрип-магазин што во 1989 г. беше покренат во издавачкото претпријатие „Детска радост“ во рамките на НИРО „Нова Македонија“ од веќе легендарниот стрип-деец Љупчо Филипов и од Славомир Маринковиќ (познат како Мир-Мар), полимат, новинар, редактор, стрип-сценарист и прв одговорен уредник на „Макстрип“...

   Верувам дека и тој топол сентимент и занес – кој е неговата инспирација да се посвети на стрипот и на деветтата уметност воопшто, и како автор на стрипови, и пред сѐ како длабоко посветен истражувач, историчар и публицист, во почетната објава на неговата „Визуелна историја 1990 – 1999“ – заедно со историскиот контекст создаден со нашата осамостоена држава и култура; и дека тие два чинитела, се главните поттици годината 1990, последната во декадата на макотрпно привршуваниот ХХ век и првата година на македонската државна независност и самостојност, Александар Стеванов да ја означи како иницијална точка на неговата хроника (кога, имено, во јануари се појавува, дури – седмиот број на легендарниот „Макстрип“). Во својот прв предговор Стеванов вака ги опишува тие први мотивации: „...Беше тоа љубов на прв поглед... Иако мајка ми и претходно ми купуваше стрипови, кои како единствено дете во семејството ми беа неопходна занимација, ’Макстрип‘ беше првото издание во кое се запознав со доајените на македонскиот стрип. ’Миле Топуз, Диме Иванов-Димано, Љупчо Филипов, овдешни имиња‘, си помислив, ’но зарем е можно Македонец да направи така привлечен и квалитетен стрип?‘“ На почетокот на секоја љубов кон илустрираните авантури што ја распалуваат фантазијата на младиот читател е силниот сентимент, кој со текот на времето кај стрипофилот се сталожува како топла носталгија... Но, не помалку индикативна е и следната негова мотивациска опсервација во однос на почетните 90-ти години на минатиот век: „Тоа е воедно и периодот во кој за прв пат, по повеќе од 60 години од создавањето на првиот стрип на ова тло, се појавува и стрип-албум во Македонија. Иронично, албумот е на англиски јазик, но затоа пак, плејадата планетарно познати стрип-херои, како Мики Маус, Алан Форд и Бетмен, ’прозборуваат‘ на течен македонски, небаре штотуку докторирале на катедрата за македонистика.“

   Така и јазикот на кој се комуницира стрипот станува битен вредносен критериум во видувањето на Стеванов: националниот јазик на најширокото читателство на цртани приказ(н)и, тој со право го смета за битен дел на националната стрип-култура.

   Тоа се доволни аргументи за одредување на почетната точка на една историзирачка, прецизно изработена, современа национална стрип-хроника.

   Со слични намери, на почетокот од 1980-тите години на минатиот век, тргнавме – четиримина ентузијасти од една претходна генерација: Ванчо Полазаревски, Душко Кралевски и Иван Наумов и авторот на овој текст, во месечниот прилог на младинскиот неделник „Млад борец“ кој го носеше името „Координати“ со поднаслов „Прилог за уметност, култура и наука“ – да ја откриеме хронолошката низа на најраните македонски стрип-искуства. Љубопитни за тоа кога започна македонскиот дел од големата стрипувана приказна, сакавме да ги откриеме почетоците и развојот на временската низа на стрипот кај нас. Беше тоа првиот проект на создавањето домашна стрип-меморија. Работевме според систем, обраќајќи им се на стрип-цртачите (илустратори, карикатуристи, архитекти, ликовни уметници) и на стрип-сценаристите (најчесто новинари и уредници на списанија, магазини, подлистоци, но и историчари, дури и воени старешини). Во тоа рано време, како што се покажа, многу од родоначалниците на македонскиот стрип беа сѐ уште живи, а најголемиот број од нив беа и сѐ уште активни. Работата во систем вклучуваше првичен контакт, разговор, потоа и пополнување на истоветен детален анкетен лист (шапирографиран) со 16 прашања кои содржеа: точно име и презиме, време и место на раѓање, именување на насловите на првите стрипови на односниот автор и називот на медиумот и датумот на кој го објавиле, набројувања на подоцнежните стрип-остварувања, цртачки израз и стил што авторот го негува, омилени стрип-автори и дела од нашата или од други средини, евентуални влијанија на стрипови и други наративи врз сопственото творештво... но, една од најзначајните рубрики, колку техничка и да се чини, беше – прецизното именување на соработниците, од една страна на сценаристите, од другата на цртачите на сценаристичките предлошки. Така ја добивме првата мрежа на авторски имиња која во огромен дел се потврди како релевантна и при понатамошните разговори и истражувања. Потоа следеше барањето на именуваните стрипови по пожолтените изданија во приватни архиви (при што се појавуваа и „нови“ творби), онаму каде што тие постоеја и каде што го живееја својот нем, правлив заборав: по комплетите на весниците на авторите и на издавачките куќи и, секако, во новинската архива на Народната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ во Скопје, во која се наоѓа собрана сета таа опсежна и „неосвестена историја“ на стрипот во Македонија...

   Како што се појавуваа нови факти и како што растеше бројот на имињата и на стрип-творбите и отаде спомнувањата на нашите анкетирани автори, работевме сѐ потрескавично за да го задржиме рокот за објавување. Се покажа дека тоа е невозможна мисија и јас како уредник на „Координати“, објавувањето на истражувањето го одложив за месец дена. Во меѓувреме, закажувавме интервјуа со новооткриваните автори на стрипови и на сценаристички предлошки за нив, некои сосем повлечени од креативната актива, некои со скудни информации, но секој податок претставуваше скапоценост. Во градењето на меморијата на кој било домен, па така и на стрипот, и празните места, еден ден можат да бидат пополнети на севозможни начини, директно по пат на откривањето на нови податоци при обновените истражувања, или странично, преку податок што ќе се сретне во некоја објава, во текст посветен на истиот или на сроден домен, во интервју, дури и во жив исказ фатен „во лет“ – на некој од сведоците на времето кој ќе искаже податок за друг автор на стрип, илустрација, карикатура (во фази)... што, со текот на годините, впрочем, и се случуваше...

   Но, да се вратам на стрип-хрониката што ние четворица ја создававме, макотрпно како што бев истакнал и во предговорот, за конечно да ја објавам во 1982 г., во мартовскиот број на прилогот „Координати“ – „Скицата за можна антологија на раниот македонски стрип“. Тогаш, имено, бев решил хрониката на стрипот во Македонија да ја поделам на два генерални дела: првиот посветен на раниот; и вториот, објавен година дена подоцна во април 1983 г. – на младиот македонски стрип. И денес сметам дека не згрешив во определувањето на тие две историски агломерации на авторски личности, но и естетики. Притоа, временскиот граничник меѓу двете појави, имено меѓу раниот и младиот македонски стрип беше периодот до седумдесеттите години од минатиот век, значи, десетина години пред објавата на „Скицата за антологија на раниот македонски стрип...“ Таа го опфаќаше неодредениот период на почетоците од првата половина на ХХ век, иако фокусот беше на неговата средина, особено на повоениот период и првите гласила на македонски јазик во новата македонска државност, а границата, како што веќе е спомнато – на почетокот од 1970-тите години, некаде до 1972-та.

   „Се чини дека токму затоа овој проект има значење на прв сознаен полигон во областа на една дејност, но и на еден медиум што, сега авторитетно можеме да кажеме, кај нас не се создава, туку дека напросто ја доживува својата ренесанса во нови, видоизменети услови. Затоа и овој наш проект со право го сметаме за уште една победа на историзирачката свест над заборавноста на историјата, како ново сознајно и систематично освојување на оваа млада култура и во областа на стрипот“ – стои забележано во воведниот текст од март 1982 г.

   Наредните „Координати“ со „Скицата за младиот македонски стрип“, да повторам, се појавија година дена подоцна, во априлскиот број на 1983 г. со листа на свежи авторски имиња и стрип-творби на генерациите со нов сензибилитет, па и сосем нова, посмела, авангардна, често и експериментална графичка и наративна култура...

   Толку за кусата предисторија на иницирањето на забележувањето на првите хроники од меморијата за авторите и остварувањата на македонскиот стрип. Во меѓувреме и подоцна токму тие наши „координати“ станаа простор отворен за новата генерација стрип-автори... И само уште нешто: тие првични сознанија кои ги затемеливме со моите тројца колеги: Полазаревски, Кралевски и Наумов, потоа ги развивав во двете први изданија на мојата книга „Стрип – запис со човечки лик“, за во нејзиното најново издание – од септември 2021 г. издание на „Бегемот“ од Скопје, кое беше толку изменето и дополнето што книгата доби и ново именување „Стрип – деветтата уметност“ – да ја изложам комплетната авторска антологија на македонскиот стрип. Тука сакам посебно да додадам, со огромната и скапоцена поддршка и помош токму на најзначајна личност на домашната стрип-сцена, авторот на „Визуелните хроники“, А. Стеванов.

   И сега да се вратам од оваа историска дигресија, одново на главната тема на овој текст, „Визуелната хроника на македонскиот стрип“ надополни една голема празнина, децениите што доаѓаа по времето на нашиот „млад стрип“ и за само четири години, тековна но бездруго и години претходна макотрпна истражувачка работа, низ четирите публикации опфатија период на детално евидентираната стрип-активност – од цели 25 години. Четврт век на македонскиот постмодерен стрип – и тоа на еден блескав начин! Низ богат, атрактивен приказ на годините и децениите на преломот од двете столетија Александар Стеванов ги реализира во четири сјајно подредени и воедно авторски речити „историски албуми“, секој со по 56 продуктивно организирани страници во голем А-4 формат, на крајот опремени со прецизни „Ендноти“, четири густи, хронолошки подредени, вонредно прецизни индекси на изворите на информациите предочени на страниците на „Визуелните хроники на македонскиот стрип“. Токму енднотите се тежишната историска точка на неговиот труд, како изворник од кој ќе се напојува интересирањето на секој иден истражувач на нашата историска стрип-актива.

   Со атрактивни, лесно читливи, сјајно уредени хронолошки целини, колорно означени публикации (прикажани низ насловните страници), вдахновени воведи во кои се одбележуваат основните својства на отсликаниот период, низ мноштва цитати од стрип-автори и проследувачи на стрип-културата – од кои Стеванов успева да не испушти ниту еден побележит актер – прецизно позиционирани на страниците на четирите публикации, нив ги прават и исклучително атрактивни за ефикасни прегледи, а особено за темелни прочити... Визуелните хроники на Стеванов, на тој начин ги предочуваат освен фактите и една извонредно аплицирана, висока графичка култура на изданијата, кои од разбирливи причини, имаат сразмерно мали тиражи, обично 300 примероци. Но, тие се тука и секое исцрпување на некој од четирите, сега веќе и на петтиов стрип-албум, ќе значи можност за допечатување на втори и натамошни изданија. Да додадеме и дека првите два дела на визуелните хроники беа објавени преку Стрип-центарот на Македонија од Велес и неговиот прв човек Ване Трајков, а потоа и во самоизданија на авторот на проектот, секогаш со поддршка на Министерството за култура на Македонија.

   Има една значајна специфика во истражувачкиот и хронографскиот метод на авторот на „Визуелната хроника на македонскиот стрип“ што треба, не само да се спомне, туку и да се подвлече; имено, Стеванов при осветлувањето на најновиот дел од македонската стрип-историја се потпира на најсигурната вредност, на стрип-публикациите: магазините, стрип-албумите, ревиите и списанијата што донесуваат стрипови, наведувајќи ги, токму како скапоценост во неговиот темелен историзирачки зафат, сите публикации што донесуваа стрип, со текстуално наведување на нивните содржини и тоа – број по број. Би сакал тука, поради тој огромен напор на авторот на „Визуелните хроники“ да ги спомнам тие релевантни претставувања: „Макстрип“ почнувајќи со бр. 7, па сѐ до последниот, бр. 43 од јануари 1993 г.; „Млад борец“ и „Студентски збор“; „Маргина“ која во бр. 2 го објави знаменитиот стрип „Маус“ на Арт Спигелман (неодамна објавен во целовит албум); „Стрип експрес“ ревија на стрип-бестселери, која ја уредува Љупчо Филипов; македонско издание на стрипот „Алан Форд“ на авторите Magnus & Bunker (сценаристот Лучано Секи и цртачот Роберто Равиола), стрип-ревијата „Клик!“ која се појавува во Битола, со арт-стрипови на странски и нови творби на домашни автори; стрип-списанието „Лифт“; списанието „Мики Маус“; забавната ревија „Илустриран забавник“; книгата „Двајца во Еден“ со пиесата и со нејзината стрипувана верзија од перото на Александар Сотировски; македонската стрип-ревија „Стрипотека“; „К-15 авантури“ за кого авторот наведува дека е „првиот македонски киоск-стрип“; ревијата „Стрип арт“ на Здружението на љубители на стрипот од Велес; македонската стрип-ревија „Тотем“ на графичкиот уметник и издавач Ласко Џуровски; првиот најавен и тогаш необјавен македонски стрип-албум „Вара: Каменот на љубовта“ на Иван Пешев, Зоран Танев, Смиле Цветановски и Тони Анастасовски; гостувањата на македонските артисти во словенечки „Stripburger“, објавата на албумот „Captain Nitrate“ („Капетан Нитрат“, втор дел насловен „Нитратна завера“), еден регионално лансиран суперхерој создаден од запалива нитратна лента, замисла на сценаристот и кинотечниот работник од Србија Борислав Станојевиќ и цртачка творба на нашиот илустратор А. Сотировски, кој е имено и првиот македонски стрип-албум – објавен во Битола, но – на англиски јазик.... да ги спомнеме само публикациите од деценијата на бујните македонски 1990-ти години, по кои следат и ред други стрип-пројави во наредните години опфатени во следните делови на „Визуелната хроника“ на Стеванов. Но, тоа задоволство на натамошните, детализирани откривања на содржините од овие релевантни стрип-меморабилии со вкупен 25-годишен, а сега еве и уште поширок временски опфат... му го оставаме за откривање на заинтересираниот стрипофил.

   Она што тука е клучно, е дека со сите истражувачки и публицистички потфати: двете Скици за (авторска!) антологија на Раниот и онаа на Младиот македонски стрип со опфат од воениот и повоениот период сѐ до 1970-тите години, потоа и наредниот период до раните 1980-ти; и особено со „Визуелната хроника“ (на публикации и на автори!) на македонскиот стрип – создадени се два релевантни времеплова и опишана е дијахрониската приказна на македонскиот стрип и, воопшто, на стрипот на македонско тло. Низ тие истражувачки зафати, нашата стрип-култура стекна сопствена медиумска меморија. Таа меморија и откри (впрочем, и сѐ уште открива!), и систематизира појави, творби, имиња и медиуми и на тој начин посочи сигурни аргументи дека македонското стрип-творештвото, афирмирано и надвор од македонско тло, е старо речиси девет децении, години послани со веќе дамнешно сликонизно творештво и култура.

Откривајќи ги историските дела на своите автори и творби, македонскиот стрип ја доби, и сега посветено и минуциозно ја надградува, својата освестена историја.