Veseli četvrtak objavio je još jedno luksuzno izdanje Zagora u formatu 205×265 mm, sa tvrdim koricama i impresivnih 545 strana. Ovo izdanje donosi povratak Supermajka, jednog od najzanimljivijih Zagorovih protivnika, u prevodu Nikole Jovanovića.

   Epizoda je prvobitno objavljena u šest svezaka originalne edicije (brojevi 703–708), koje su u Italiji izašle tokom 2024. godine. Očekuje se da će se u redovnoj ediciji Zagora, koju izdaje Veseli četvrtak, pojaviti za otprilike dve godine.

   Zagor je najpopularniji bonelijev strip-junak, koji trenutno izlazi u Srbiji. Veseli četvrtak je u poslednjih nekoliko godina značajno povećao broj Zagorovih edicija u B5 formatu, koje izlaze u ustaljenom ritmu. Najvažnija je već pomenuta redovna edicija (trenutno na broju 222), zatim Biblioteka Zagor, koja hronološki reprizira sve epizode u knjigama sa po 3-4 celovite priče (trenutno na broju 36), Odabrane priče u kojima se selektivno objavljuju epizode koje su izlazile u više nastavaka unutar regularne edicije (trenutno na broju 72), kao i Zagor Specijal u kome se prikazuju duže epizode, koje zbog dužine ne mogu da stanu u regularnu ediciju (trenutno na broju 36).

   Pored njih, od pre nekoliko godina krenulo se i sa luksuzno-kolekcionarskim izdanjima velikog formata (A4), tvrdih korica. Do sada su objavljena sledeća: Zagor. Duh sa sekirom (reboot čuvene epizode Zagor priča), Bubnjevi Darkvuda (izabrane istorijski ključne epizode u dva toma), Horde zla (čuvena priča u više nastavaka za koju je scenario pisao Ticiano Sklavi 1981. godine, pre pojave Dilana Doga), Darkvudski romani i prva epizoda Zagora koju je nacrtao naš Bane Kerac pod nazivom Pueblo!.

   Izdanje Supermajk! je posebno ne samo zbog velikog formata i broja strana već i zbog dva prateća teksta: uvodnog, koji je napisao Moreno Buratini, scenarista Zagora od 1991. i urednik serijala od 2007. godine, te završnog, čiji je autor Nikola Dragomirović, trenutno jedan od domaćih najupućenijih poznavalaca stripa. Dragomirović analizira novu priču i smešta je u širi kontekst Zagorovog lika, a posebno u epizode u kojima se Supermajk prvi put pojavljuje.

   Supermajk se prvi put pred čitaocima bivše Jugoslavije pojavio 1977. godine, u epizodama Zlatne serije (brojevi 359–361), tada pod imenom Sila Majk. Ti brojevi, dok u Hrvatskoj još nije počelo repriziranje serijala, godinama su na domaćem tržištu polovnih stripova dostizali visoke cene ukoliko su bili dobro očuvani.

   Drugi put, Supermajk se pojavio 1985. godine u Zlatnoj seriji (br. 752–753 i 760–761). Nakon toga, prošle su skoro četiri decenije pre nego što se ponovo vratio – što je prilično dugačak period, iako su drugi Zagorovi protivnici (poput vampira Rakošija, naučnika Helingena ili kriminalca Jednookog Džeka) već ranije ispunili ili prevazišli tu kvotu u prethodnih 50 godina.

   Šta Supermajka čini posebnim? Najpre to što je prvi put doveo Zagora u situaciju da sumnja u sebe i preispita svoju samoproklamovanu titulu gospodara Darkvuda. Naime, kada se pojavio, Supermajk je nekoliko puta ponizio Zagora, a potom ga izazvao na sedam teških proba: od dizanja tereta, borbe sa divljom zveri, do testova preciznosti i izdržljivosti. Zagor je u tim izazovima po prvi put počeo da sumnja u sebe i svoj status. Iako je Zagor na kraju uspeo da pobedi u sedmom izazovu, ta pobeda nije bila sasvim čista. U jednoj borbi Supermajk se sapleo i zamalo pao, što je Zagoru omogućilo da pobedi sa 4 naspram 3. Ova slučajnost ostavila je Zagorove sumnje otvorenim. Upravo ova nijansa čini Supermajka posebnim “negativcem”.

   Dodatnu intrigu stvara činjenica da Supermajk nema klasične kriminalne ambicije. On ne želi da zaseni Zagora kako bi štitio slabe i nevine umesto njega, već ga vodi opsesivna želja da bude najbolji u svemu što radi. Supermajk je ekstremni egocentrik, a ne zločinac.

   U novoj epizodi, Supermajk se vraća i traži revanš. Ovog puta udružuje se sa Tumakom, poglavicom pljačkaškog indijanskog plemena, koji želi da preuzme kontrolu nad delom Darkvuda. I uprkos tome što se Indijanci u ovom serijalu najčešće prikazuju kao žrtve čiji su ciljevi nužno moralno ispravni, motiv odmetnutog, krimogenog plemena nije nov u serijalu. Tu saznajemo da Supermajk ima i delimičan osećaj za pravdu. Ali njegova neumerena ambicija da se dokazuje potire njegove potencijalno etički ispravne osobine. U svakom slučaju, u revanšu Zagor ponovo izlazi kao pobednik – ovog puta u šestoj rundi. Epizoda se završava otvorenim krajem, što ostavlja mogućnost za dalje nastavke.

   Crtež potpisuje Marko Verni, poznat po tome što verno imitira stil Galijena Ferija (1929–2016), prvog i najvažnijeg Zagorovog crtača. Verni uspeva da dočara Ferijev crtež iz najkreativnijih perioda (sedamdesete godine prošlog veka), ali i iz kasnijih faza, kada je došlo do izvesnih promena u stilu.

   Strip crtač, edukator i voditelj radionice o stripu i ilustraciji u Kulturnom centru Nikola Đurković, naš sugrađanin Simon Vučković, najavio je za Radio Kotor dešavanja u MZ Muo ove subote od 19 i 30, a povodom 29. marta, rođendana Andrije Maurovića, jednog od najvećih strip crtača sa prostora bivše Jugoslavije.

   “Planirana je izložba “Fragmenti iz stripa Grička vještica”, najpoznatijeg djela Andrije Maurovića, u digitalnoj restauracji grafičara Alije Balte. Ja ću se obratiti kao urednik i inicijator dešavanja, a u ime institucija i udruženja koja rade na afirmaciji Maurovićevog lika i djela govoriće: direktor TO Kotor Jovan Ristić, kustos pomorsko-tehničke zbirke Pomorskog muzeja Crne Gore Ilija Mlinarević, predsjednik NVO Urban kult Vinko Mihajlović i predsjednica MZ Muo Seda Vukašinović”.

   Dešavanje organizuju i podržavaju:
   TO Kotor i MZ Muo.

   Na tribini „Slikovačnica: Igor Rajki i Krešimir Zimonić“, koja će se održati u četvrtak, 27.3.2025. u 11:45 u vili Arko, Basaričekova 24, Zagreb, bit će riječi o riječima, slikama i ilustracijama. Razgovarat ćemo o tome kako nastaje strip, kako nastaje slikovnica i kako nastaje animirani film.

   Igor Rajki i Krešimir Zimonić već desetljećima surađuju kao pisac i strip-crtač i ilustrator i zajedno su ostvarili niz djela, kao što je „Planet Zlatka“ (strip), „Jednom“ (slikovnica) i na drugim projektima.

   Strip „Zlatka“ izlazio je desetljećima u časopisu za djecu i mlade „Modra lasta“ te je obilježio mnoge generacije djece.

   U petak, 28. 3. 2025. u 17 h na ALU, Lastovska 23
   održati će se još jedan STRIP DIJALOG čiji gost je

   MARKO DJEŠKA

   Marko Dješka (1983.) Strip crtač, ilustrator i redatelj animiranog filma. Diplomirao je na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu, smjer animirani film. Markov kreativni portfolio uključuje četiri kratka animirana filma koji su postigli zapažene uspjehe na brojnim festivalima. Njegov nedavni animirani film Sve te senzacije u mom trbuhu osvojio je 25 nagrada i priznanja, te je prikazan na preko 200 festivala diljem svijeta, od SAD-a, Kanade preko Europe, do Rusije i Japana. Suosnivač je i Jadranske animacije (Adriatic Animation) studija za produkciju animiranog filma u Zagrebu. Bio je jedan od organizatora OHOHO festivala stripa i ulične umjetnosti, a sada je član organizacijskog tima međunarodnog festivala stripa i animacije Supertoon u Šibeniku. Objavljuje kratke stripove u brojnim svjetskim časopisima poput Heavy Metala ( SAD), Aargh! (Češka), Freakshow Comics i Gorgonzola (Francuska) i mnogim drugima. Sa kolegom Sašom Paprićem osnovao je Hrvatski autorski strip – produkciju za izdavanje domaćeg stripa. 2024. objavio je svoj treći strip album Crna Željka te odradio uspješnu Kickstarter kampanju za strip Crater City u suradnji s američkim scenaristom Michaelom Ruinz-Ungerom. Urednik je i dva strip magazina OHOHOzin i Strip-Prefiks.

   https://markodjeska.com/

   Gostovanje je otvoreno za sve zainteresirane. Radujemo se vašem dolasku.Predavanje je organizirano kao dio programa i aktivnosti vezanih uz izborni predmet Strip; ovim putem nastavljamo graditi mostove između generacija, povezujući studente koji tek započinju svoju avanturu u stripu s iskustvima profesionalaca koji su svojim radom obogatili domaću scenu stripa.

   Fibra, vodeći hrvatski nakladnik stripova, u cilju poticanja produkcije raspisuje natječaj za objavljivanje u zborniku Vrućica te otvoreni poziv za objavljivanje u bibliotekama Orka i Kolorka.

   NATJEČAJ

   za objavljivanje u zborniku Vrućica!Natječaj je otvoren građanima cijeloga svijeta, a traže se stripovi na stvarnosne teme (autobiografski, biografski, dokumentarni, putostripovi, reportažni, pa čak i fikcija nadahnuta stvarnim događajima i trenutkom u kojem živimo).
   Kompletne i prethodno neobjavljene stripove, izvornog scenarija i duljine od 8 do 30 stranica, slobodne tehnike i stila te prikladne objavljivanju na minimalnom formatu 17*24 cm valja do 21. siječnja 2026. poslati na autori@fibra.hr s naznakom „za Vrućicu”.
   Radove treba slati u 600 dpi CMYK tiffu. Primaju se radovi na hrvatskom i srodnim jezicima, te na engleskom. Za objavljivanje će svi radovi biti prevedeni na hrvatski jezik.
   Odluku o uvrštenju će donijeti urednici Darko Macan i Marko Šunjić
   Izabrani radovi honoriraju se s 50 eura neto po objavljenoj stranici. Zauzvrat, Fibra traži isključiva prava za objavljivanje na hrvatskom jeziku u zbornicima, časopisima i na internetu tijekom dvije godine od datuma objavljivanja Vrućice.

   OTVORENI POZIV

   za objavljivanje u bibliotekama Orka i Kolorka!Natječaj je otvoren svima, a traže se projekti albuma/grafičkih romana/serija.
   Na natječaj valja poslati 16 kompletiranih i dosad neobjavljenih stranica te detaljan sinopsis projekta. Projekt treba biti izvoran i opsega od 46 do 230 stranica, slobodne tehnike i stila te prikladan objavljivanju na formatu 21*28 cm.
   Natječaj je otvoren do daljnjega, a projekti se šalju na autori@fibra.hr s naznakom „Projekt albuma”.
   Radove treba slati u 600 dpi CMYK tiffu. Primaju se radovi na hrvatskom i srodnim jezicima, te na engleskom. Za objavljivanje će svi radovi biti prevedeni na hrvatski jezik.
   Odluku o uvrštenju donijet će glavni urednik Fibre, Marko Šunjić.
   S autorima prihvaćenih projekata potpisat će se ugovor o uvjetima objavljivanja na hrvatskom jeziku i zastupanju projekta prema stranim nakladnicima.

U Zagrebu, 21. ožujka 2025.

Naklada Fibra d.o.o.

Festival stripa za djecu i mlade Jedan, dva... STRIP!

Detalji na linkovima:
Strip vesti KLIK OVDE
www.kgz.hr/hr/dogadjanja/festival-stripa-za-djecu-i-mlade-jedan-dva-strip-69637/69637
www.facebook.com/jedandvastrip

   Iskustvo kazuje da su u svim umetničkim delatnostima periodične publikacije - dakle novine, časopisi, magazini, fanzini - najdinamičniji i najinovativniji segmenti jer pružaju direktan uvid u procese stvaranja različitih generacija i umetničkih pokreta. Nepostojanje glasila ili njihova neredovnost dokaz su da neka scena tavori, tapka u mestu, možda čak i srlja u nestajanje. Stoga je pojava bilo kakvog glasila, od časopisa do plakata, kojima se određeni pokret oglašava (koliko god to bilo neredovno) dokaz (ne i garant) postojanja i opstajanja i, možda, začetak nadolazećeg boljitka. U svetlu rečenog, „Strip pressing - magazin za devetu umetnost“ u izdanju Studentskog informativno izdavačkog centra Niš, uprkos neredovnosti izlaženja, nametnutoj nedostatkom sredstava za štampu a ne nepostojanjem valjanih sadržaja, uspeva da koliko-toliko pokrije izostanak periodike na ovdašnjoj strip sceni. Magazin je počeo da izlazi 2001. dakle na samom početku novog milenijuma; izlaženje jednog broja godišnje nije karakteristika magazine već almanaha ali, s druge strane, ovo je “najdugovečniji strip-časopis koji još izlazi u Srbiji” kaže njegov urednik Marko Stojanović. Sa “Strip pressingom” ovdašnja strip scena i dalje ima serioznu publikaciju koja nudi umetničku praksu-stripove i teoriju - intervjue, prikaze, osvrte. To je, naravno, nedovoljno za strasne ljubitelje ali izostanak „Strip pressinga“ svakako bi istanjio (ako ne i raskinuo) veze sa domaćim i svetskim strip zbivanjima. Otuda je pojava svakog broja svojevrsni praznik za strip stvaraoce i ljubitelje 9. umetnosti. Najnoviji, pomalo jubilarni 25. „Strip pressing“, na 80 strana gustog sadržaja, drži se oprobane formule: red stripa - red tekstova o stripu i njegovim stvaraocima. Urednik, u uvodnom tekstu “Mladost i žalost” piše da je ideja bila da se broj posveti strip-školama u kojima stasavaju nove generacije autora; međutim, između dva broja magazina preminuo je veliki broj značajnih strip umetnika čiji je odlazak morao biti pomenut. Tako je stvorena “nepoželjna ravnoteža” koja vezuje životne početke i krajeve, tvoreći večiti krug egzistencije.

   Nezaustavivi tok vremena nosi ljude na čijim smo delima odrastali i stasavali a „Pressing“ dirljivim tekstovima pominje slavne i poštovane koji su iz stripa otišli u večnost: Bogoljuba Arsenijevića Makija (1955-2023), Ninoslava Miljkovića (1957-2024), Askanija Popovića (1949-2024), Damira Pavića Septika (1969-2024) i Zorana Selena (1947-2023).  Svaki je, ne žaleći se, u strip ugradio sebe, darovao talenat i snagu “pričama u slikama”. Na drugoj (a, opet, istoj - umetničkoj) strani je “Tema(t): škole stripa i radionice” u kome se piše o školama koje su zalog budućnosti stripa u Leskovcu, Valjevu, Raški, Beogradu, Pančevu i Kikindi!

   U nastavku tekstualnih priloga su prikazi strip knjiga i albuma kao potvrda bogatstva i raznolikosti strip poetika. Specijalnost magazina su informativni i nadahnuti intervjui: prvi predstavlja crtača Bojana Kovačevića (1957) koji je etablirano ime kako na francusko-belgijskoj sceni tako i na američkom tržištu. Neposredno i spontano Bojan priča o svojim počecima, učenju tajni zanata, od crtanja i pisanja scenarija do usvajanja moderne kompjuterske tehnologije, kojoj se isprva protivio ali sada bez nje ne može. Slično razmišlja i Valerija Butro (1986), italijanska ilustratorka i karikaturista koja još radi na klasični način ali planira da počne sa korišćenjem prednosti moderne tehnologije. Dodo Nita, teoretičar i istoričar stripa iz Rumunije, u svojim odgovorima promišlja istoriju stripa u svojoj zemlji odnosno njegovo trenutno stanje, uz pominjanje umetnika čije radove, na žalost, ne poznajemo; ovim razgovorom je nastavljena prosvetiteljska misija magazina vezana za otkrivanje strip scena okolnih zemalja, potencirana i u ranijim brojevima. Pisac i strip scenarista Željko Obrenović obrazlaže načine rada na stripu i prozi, otkrivajući njihove sličnosti i razlike. Tekstovi o strip fenomenima i klasicima analiziraju alternativne stripove Zerocalcarea (Mikele Reka) odnosno reprezentativni niški vestern strip “Bili lutalica” crtača Vladimira Krstića Lacija i scenariste Miodraga Krstića Profketa. Konačno, osvrtom je obeležena prva godina postojanja fejsbuk stranice “Stripaši” odnosno predstavljena radio i video informativna emisija “Stripovedač”.

   Strip praksa, odnosno nove strip priče, donose nekoliko sjajnih minijatura: mitsko-mistički “Živ ili mrtav” Stojanovića i Kovačevića, Davidenkovog vizuelno uzbudljivog “Starca i more”, naučnofantastičnu epizodu iz Šivakovog serijala o Ajli, Drageljevićevu krimi “Igru mačke i miša”, prljave vesterne “Najbrži” Stojanovića i Hajdarevića i Jovičićev “WW poker”; Vidonijevo “Finale kupa” je (ne)vesela epizora iz rumunskig socijalističkih godina dok se grčki tandem Athanasiadis i Kourtis bavi savremenim “Urbanim legendama” a Ozkan mistično-refleksivnim “Galebom”; “Flop” Avramovskog je teskobno-horor seciranje savremenosti a Zavišanov gorko-humorni “Želim biti pas” je dobrodošli dah infantilnog. Broj zaključuje Olivierina tabla “Naslovnica u šest koraka” kao uvid u nemilostdnu strip mašineriju. Nizom humornih dosetki na strip kaiševima i polutablama predstavljaju se Janjetov, Kalajžić, Mihailov, Čelanović, Geto, Žulić, Pamfil…

   Zaključimo da je i jubilarni „Strip pressing“ dragoceno mada retko ovdašnje izdanje koje donosi mnogo radosti i pouka stripoljubcima te zbog toga zaslužuje svu pažnju, poštovanje i podršku.

   Poštovani/a,

   Podsećamo da je ostalo još 7 dana za prijavu na konkurs za Ukrštene umetničke rezidencije!

   Francuski institut u Srbiji, Grad Pančevo, Agencija KomunikArt i Međunarodni centar za strip i ilustraciju (Angulem, Francuska) raspisali su konkurs za Ukrštene umetničke rezidencije u oblasti stripa za 2025. godinu. U okviru ovog programa biće podržana dva stripska projekta u vidu umetničke rezidencije strip autorke/autora iz Srbije u Angulemu (Francuska) od 1. jula do 31. avgusta 2025. godine, kao i francuske strip autorke/autora koji će boraviti u Pančevu (Srbija) od 29. septembra do 29. oktobra 2025. godine.

   Konkurs je otvoren od 24. februara do 28. marta 2025. u ponoć, a imena dobitnice/dobitnika biće objavljena 28. aprila 2025. godine na sajtu Francuskog instituta u Srbiji.

   Dobitnica/dobitnik stipendije iz Srbije boraviće u Kući autora u Angulemu, gde će na raspolaganju imati opremljen smeštaj i atelje tokom trajanja rezidencije, a a projekti koji se razvijaju u toku umetničke rezidencije biće predstavljeni na izložbi organizovanoj u okviru Nova Festivala u Pančevu u oktobru 2025. godine. Kuća autora je integralni deo Međunarodnog centra za strip i ilustraciju, koji u svom sastavu ima i Muzej stripa, izložbene galerije, arhiv, specijalizovanu biblioteku, Centar za dokumentaciju, knjižaru i bioskop. Od svog nastanka 2002. godine do danas Kuća autora ugostila je više od trista mladih talenata ili renomiranih stvaralaca iz Francuske i širom sveta.

   Detaljne propozicije konkursa i formular za prijavu dostupni su na internet strani:
https://www.institutfrancais.rs/ukrstene-umetnicke-rezidencije-iz-oblasti-stripa-3/

    Za dodatne informacije, kandidati/kinje se mogu javiti putem e-mail adrese
   rezidencije@komunikart.rs (za Srbiju) i maisondesauteurs@citebd.org (za Francusku).

    Podsetimo, u okviru posete predsednika Republike Francuske Emanuela Makrona Srbiji, 2019. godine je potpisan Sporazum o saradnji u oblasti kulture i stripa između francuskih i srpskih institucija. Projekat Ukrštene umetničke rezidencije iz oblasti stripa Srbija – Francuska je rezultat tog Sporazuma, i podrazumeva uspostavljanje strip rezidencija između dve zemlje.

   Pozivamo vas da se, ako ste zainteresovani i ispunjavate uslove, prijavite na naš konkurs.

   Takođe bismo vas zamolili da prosledite poziv onima koje bi konkurs mogao da zanima, ili objavite informaciju putem vama dostupnih kanala komunikacije.

   Udruženje Svet stripa, u okviru Međunarodne strip konferencije „Kragujevac Comic Con“, organizuje ekskluzivno predstavljanje stripa „Đango“, u izdanju System Comicsa, koji donosi adaptaciju kultnog filma Kventina Tarantina u formi stripa.

   Galerija Narodne biblioteke „Vuk Karadžić“
   Zorana Đinđića 10, Kragujevac

   Subota, 22. mart 2025. godine 17:00 časova

   Na događaju će učestvovati:
- Rajko Milošević Gera – svetski priznati strip autor i ilustrator stripa „Đango“, poznat i po radu na stripovima „Scalped“, „The Goddamned“, “Batman Eternal”.
- Igor Marković – urednik u System Comicsu, izdavaču stripa „Đango“.
- Nebojša Vesović – predsednik udruženja Svet stripa, producent Međunarodne strip konferencije „Kragujevac Comic Con“.

   Posetioci će imati priliku da čuju zanimljivosti o nastanku stripa, da kupe strip po promotivnoj ceni, da prate crtanje uživo od strane autora i dobiju posvetu na primerku izdanja.

   Pozivamo medije da proprate ovaj ekskluzivni događaj i informišu javnost o jedinstvenom spoju stripa i filmske umetnosti.

Za dodatne informacije i akreditacije:
svetstripa@gmail.com
+381621307685

   U susret 12. NIFESTU, Niški kulturni centar vam predstavlja STRIPSKI KARAVAN ĐANGO!

   Gost našeg grada će biti Rajko Milošević Gera svetski priznati strip crtač i jedan od najvećih strip crtača sa ovih prostora.

   Gerin specifičan umetnički izraz prepoznali su mnogi umetnici, a po najviše reditelji, te ne čudi njegova saradnja sa rediteljem Kventinom Tarantinom na strip adaptaciji njegovih filmova “Prokletnici” i “Đangova osveta". Ubrzo zatim, Gera je započeo novu seriju sa Džejsonom Aronom pod nazivom "Prokleti", koja prati priču o biblijskom liku Kainu. Prvi strip "Elemera Džouns" je objavio 1982. u "YU stripu", a nakon toga su se nizali uspesi u umetničkom stvaralaštvu, prevashodno u Americi, Francuskoj i Španiji u kojoj živi više od tri decenije.

   Niški kulturni centar, petak, 21. mart, od 17 sati

   17.00:
   Gera crta za vas i potpisuje stripski album Đango i vestern roman U sedlu sa đavolom (koje ćete moći da kupite po povlašćenoj ceni)

   19.00:
   Predstavljanje stripskog albuma Đango (izdavač "Sistem Komiks") i vestern romana U sedlu sa đavolom, Danijela Vudrela (Izdavač "Lokomotiva")

   Učestvuju:
   Rajko Milošević Gera (stripski autor i ilustrator)
   Igor Marković (urednik u "Sistem komiksu")
   Zoran Nikolić, Srđan Savić, Milan Ilić, Danilo Otašević (moderatori)

   Dobro došli!

ISTRAŽITELJI IZ DVADESETOG OKRUGA POKREĆU AKCIJU KAKO BI UKLONILI GULA POZNATOG KAO JEDNOOKA SOVA.

Sveopšti napad na kafić „Anteiku”, u kome se Sova navodno krije, rezultira bitkom širokih razmera.

„TOKIJSKI GUL” 13 na LETEĆEM STARTU po ceni od 400 dinara.

Novi broj „Tokijskog gula” možete naručiti putem našeg sajta ili kupiti u klubovima čitalaca Čarobne knjige.

PORUČITE ODMAH

   U Pozorišnom muzeju u Zaječaru, u petak 14. marta, biće promovisana knjiga „Rajački – Ninđa 2”, nastavak monografije „Rajački-Ninđa” koja je objavljena 2022. godine.

   Knjiga govori o Draganu Stokiću Rajačkom, jednom od doajena stripa na našim prostorima. Nastala je u koprodukciji Ustanove Narodno pozorište Timočke Krajine – Centar za kulturu „Zoran Radmilović” i Udruženja ljubitelja stripa i pisane reči „Nikola Mitrović Kokan“ iz Leskovca.

   Na promociji će govoriti priređivač izdanja Marko Stojanović, strip-autor i dobitnik najviših domaćih i međunarodnih priznanja u oblasti devete umetnosti, internacionalno poznati strip autor Dragan Stokić Rajački i Miloš Petković, urednik izdanja.

   Početak je u 19 sati.

SVEŽE!

Jakob Klemenčič: SUPERJUNAKI IN DRUGI
Groteskne zgodbe, ki v stripovski obliki zaživijo še bolj slikovito!

Ustvarila sta jih dva mojstrska pripovedovalca, pisatelj Tomo Podstenšek ter stripar Jakob Klemenčič, ki je nekaj njegovih kratkih zgodb mojstrsko prevedel v stripovski jezik. V njih boste uživali tako stripovski navdušenci kot tisti, ki imate radi kakovostno literaturo in cenite dobre zgodbe.

Ker ljudje potrebujemo junake, ne pa resnice.

Več →

Zbirka Republika Strip #39, 2025, A4, 64 čb str., spremna beseda: Tomo Podstenšek

Hočem svoj izvod!

RAZSTAVA!
Andrej Štular: FRAGILE
Savinov likovni salon Žalec
ODPRTJE: četrtek, 13. marec 2025, ob 18. uri (do 30.4.)

Vabimo vas na odprtje razstave Fragile striparja in vsestranskega umetnika Andreja Štularja v Savinovem likovnem salonu Žalec.

Pregledna razstava vključuje izjemno raznovrstna dela, nastala v zadnjih dveh desetletjih, in obsega tako stripe, kolaže, asemblaže ter ilustracije kot tudi večje prostorske postavitve ter instalacije. Opus Andreja Štularja je prežet s prepoznavnim avtorskim pečatom, ki ga vseskozi zaznamujejo igrivi momenti naključnosti, slučajnosti, improvizacije in eksperimentiranja, medtem ko na vsebinski ravni njegovo delo sloni na često hudomušnem ter ironičnem motrenju aktualnih družbenih problematik in vsakovrstnih deviantnostih.

Več  →

   Strip centar Makedonije sa sedištem u Velesu raspisao je tradicionalnI, 23. po redu MEĐUNARODNI KONKURS STRIPA.

   Ovo takmičenje sastavni je deo aktivnosti tradicionalnog 23. Međunarodnog salona stripa „Veles 2025“ – najznačajnije strip manifestacije u zemlji. Finansiraju ga Ministarstvo kulture Republike Severne Makedonije i Opština Veles.

   Prema rečima Tome Trajkova – koordinatora programa, kroz оvај salon Makedonski strip centar je razvio impresivnu strip saradnju. Bez lažne skromnosti, na međunarodnom planu prerasla je u mentorsku organizaciju koja pomaže strip scenu u drugim zemljama, ali i stekla status UMBRELLA organizacije aktuelne makedonske strip scene.

   Propozicije:
- Pravo učešća imaju svi autori iz celog sveta, bez obzira na pol i godine;
- Dužina stripa treba da bude od 1 do 6 strani, i to u A4 formatu (min. 300 dpi ako se šalje elektronskim putem). Ako je strip na jednoj strani, treba da ima najmanje 5 slika.
- Stripovi neće biti vraćeni. Samim slanjem organizator stiče pravo da ih objavi i predstavi zajedno sa autorima u okviru promocije Strip centra Makedonije
- Tema stripa je slobodna. Svaki autor (bilo crtač, umetnik, kolorista) može učestvovati samo sa jednim stripom. Postoji izuzetak za scenariste gde je jednoj osobi dozvoljeno da napiše scenario za više stripova.
- Na jednom stripu može raditi više autora (dok piše ko je šta radio: scenario, olovka, tuš...)
- Uz strip treba poslati i ličnu biografiju (ime i prezime sa fotografijom, datum rođenja, adresa i država odakle je autor, e-mail, kao i godina kada je strip nastao. Takođe, na svim stripovima treba da budu navedeni autori kao i naziv stripa. Stripovi poslati bez ovih podataka neće se uzeti u obzir za nagrade.
- Svi pristigli stripovi biće uzeti na konkurs za izlaganje na izložbi u sklopu Salona stripa sa realnom mogućnošću za dodatne promocije.

- Pristigle stripove će pregledati tročlana komisija koja će izvršiti selekciju i predložiti sledeće nagrade:
   • Prva nagrada, 300 EUR - "Zlatni strip", i diploma za prvo mesto.
   • Druga nagrada, "Srebrni strip" - diploma za drugo mesto. NOVČANO
   • Treća nagrada, „Bronzani strip “- diploma za treće mesto. NOVČANO
   • Nagrada za najbolji scenario, diploma.
   • Nagrada za najboljeg mladog autora do 18 godina, diploma.
   • Druge specijalne nagrade

   Rok za slanje je 01. August 2025 godine.

   Fanzin STRAVA je nastao 2016. godine, kao elektronski zbornik radova polaznika Radionice stripa i animacije Valjevo i način da se promoviše njihov rad. Od 2017. godine objavljivan je paralelno digitalno i u štampi, a od 2021. nastavlja da izlazi mesečno isključivo digitalno kroz bilten Z!N. Fanzin sadrži autorske stripove, različite izveštaje o angažmanima radionice, kao i vesti na temu stripa, animacije, video-igara i pop-kulture sa domaćih prostora.

   Nagovešten još na trećoj animiranoj naslovnici Z!N-a, doskače FANTOM ZEKA našeg saradnika još od najranijih dana fanzina - Aleksandra Jeremića! U nastavku su redovni krivci, kako od stripova, tako i do članaka, sa jednim izuzetkom…* “I Wanna Be a Dog” (Bojan Zavišin) i“Witches’ Quarter”* nastavljaju sa epizodama,* “Vertmen”* (Ilija Jakovljević) završava svoj drugi deo, “Ferenc” (Olga Mihailović) i “Spiral Highway” uleću u kulminante svojih respektivnih poglavlja, i kreće još jedan serijal - “Uliks, animiran” (Darko Macan), kom posvećujemo sledeći, martovski, broj.

   Šesti strip print album pozatog stripa u jednoj kocki i web stripa Fazonator je u prodaji.

   Autor stripa je Berin Tuzlić.

   Strip broji 350 stranica a na svakoj stranici ima po dva strip fazona.

   Strip možete kupiti/poručiti na
   www.comix.berintuzlic.ba

   Poštovani/a,

   Francuski institut u Srbiji, Grad Pančevo, Agencija KomunikArt i Međunarodni centar za strip i ilustraciju (Angulem, Francuska) raspisali su konkurs za Ukrštene umetničke rezidencije u oblasti stripa za 2025. godinu.

   U okviru ovog programa biće podržana dva stripska projekta u vidu umetničke rezidencije strip autorke/autora iz Srbije u Angulemu (Francuska) od 1. jula do 31. avgusta 2025. godine, kao i francuske strip autorke/autora koji će boraviti u Pančevu (Srbija) od 29. septembra do 29. oktobra 2025. godine.

   Konkurs je otvoren od 24. februara do 28. marta 2025. u ponoć, a imena dobitnice/dobitnika biće objavljena 28. aprila 2025. godine na sajtu Francuskog instituta u Srbiji.

   Dobitnica/dobitnik stipendije iz Srbije boraviće u Kući autora u Angulemu, gde će na raspolaganju imati opremljen smeštaj i atelje tokom trajanja rezidencije, a a projekti koji se razvijaju u toku umetničke rezidencije biće predstavljeni na izložbi organizovanoj u okviru Nova Festivala u Pančevu u oktobru 2025. godine. Kuća autora je integralni deo Međunarodnog centra za strip i ilustraciju, koji u svom sastavu ima i Muzej stripa, izložbene galerije, arhiv, specijalizovanu biblioteku, Centar za dokumentaciju, knjižaru i bioskop. Od svog nastanka 2002. godine do danas Kuća autora ugostila je više od trista mladih talenata ili renomiranih stvaralaca iz Francuske i širom sveta.

   Detaljne propozicije konkursa i formular za prijavu dostupni su na internet strani:
   https://www.institutfrancais.rs/ukrstene-umetnicke-rezidencije-iz-oblasti-stripa-3/

    Za dodatne informacije, kandidati/kinje se mogu javiti putem e-mail adrese rezidencije@komunikart.rs (za Srbiju)
i maisondesauteurs@citebd.org (za Francusku).

   Podsetimo, u okviru posete predsednika Republike Francuske Emanuela Makrona Srbiji, 2019. godine je potpisan Sporazum o saradnji u oblasti kulture i stripa između francuskih i srpskih institucija. Projekat Ukrštene umetničke rezidencije iz oblasti stripa Srbija – Francuska je rezultat tog Sporazuma, i podrazumeva uspostavljanje strip rezidencija između dve zemlje.

   Pozivamo vas da se, ako ste zainteresovani i ispunjavate uslove, prijavite na naš konkurs.

   Takođe bismo vas zamolili da prosledite poziv onima koje bi konkurs mogao da zanima, ili objavite informaciju putem vama dostupnih kanala komunikacije.

   Srdačno,

     Straka nastavlja svoj strip "magazin" na Strip vestima, ovaj broj donosi 32 strane stripa. Samonikli korov strip, broj 610:
www.stripvesti.com/samoniklikorovstrip/610

   Poštovani ljubitelji stripa,

   pozivamo vas da nam se pridružite na otvaranju izložbe i promociji grafičkog romana „Povratak divljine”, koja će se održati 5. marta u prostorijama UK Parobrod, Kapetan Mišina 6 11000 Beograd, s početkom u 20 časova.

   Ovaj nesvakidašnji grafički roman proučava čovekov odnos s prirodom i prenosi snažnu poruku o teškim posledicama ekološkog nemara, dok umešno prepliće stvarnost sa fantazijskim elementima. Autorke ovog dela su američka spisateljica Devin Grejson i Jana Adamović, domaća ilustratorka i koosnivačica udruženja „Stripotetke”, koja će biti prisutna na promociji. Na maštovit i nesvakidašnji način, mešajući magiju, bajke i realne ekološke i egzistencijale probleme, autorke prepoznaju šablone po kojima gradovi i industrija ljuskog sveta sve više otimaju prostor i iscrpljuju neobnovljive prirodne resurse. Oslobođen moralizatorskog tona, ovaj strip poziva čitaoce na promišljane i akciju: kako sačuvati planetu, prirodu, a samim tim i celo čovečanstvo. Jedan segment izložbe biće posvećen ilustracijama koje je umetnica Jana Adamović nacrtala u sklopu javne onlajn akcije podizanja svesti o prirodnom bogatstvu Srbije koje je direktno ugroženo projektom iskopavanja litijuma, pokrenute od strane dizajnerke Valentine Talijan. Na ovaj način, Jana spaja univerzalnu priču stripa sa aktuelnom ekološkom krizom u Srbiji.

   „Povratak divljine” objavila je izdavačka kuća Darkwood, kao premijerno izdanje nove biblioteke „Venera”, posvećene ženskom strip stvaralaštvu.

   Na promociji će učestvovati autorka Jana Adamović, master komunikološkinja i teoretičarka stripa Nađa Pavlica i Aleksandar Micić, urednik izdavačke kuće Darkwood i moderator razgovora.

   Nakon promocije svi zajneresovani moći će da kupe strip uz crtež i posvetu!

   Izložba u UK Parobrod trajaće od 5. do 19. marta 2025. godine.

   Vidimo se!

   Monografija „Zdravko Sulić Lirsko, sneno, melanholično“ Predraga Đurića (1974) znatiželjnim čitaocima predstavlja jednog od najznačajnijih predstavnika takozvane „izgubljene generacije“ domaćih strip stvaralaca, onih koji su stasavali uoči Drugog svetskog rata a svoj najznačajniji doprinos stripu i ilustraciji dali tokom 1950-tih i 1960-tih, u decenijama kada se strip borio za pravo da ravnopravno postoji u socijalističkoj svakodnevici, bez prozivanja da je kapitalistički produkt koji kvari pionirke i pionire. Ova je generacija, uprkos bezbrojnim preprekama, uspela da strip „digne na noge“; mada je strip polovinom 1970-tih pretrpeo težak udarac donošenjem zakona o oporezovanju šunda (kome su pored partijskog prozivanja i anatemisanja prethodile i sramne lomače na kojima su spaljivani stripovi i roto romani), „priče u slikama“ nisu prokažene pa su nastavile da jačaju i rastu. Naslov knjige preuzet je iz teksta strip teoretičara i kritičara Zorana Đukanovića koji je o Suliću napisao: „Iako je često obrađivao ratne teme, kroz Sulićev crtež uvek se probija i nešto lirsko, sneno, čak melanholično. Tu, pomalo zagonetnu, ’odsutnu prisutnost’ sretao sam još u stripovima Miodraga Đurđića. U stilizacijskom pogledu, Sulićev crtački rukopis je preteča stilizacije Karla Ambrozinija.“

   Zdravko Sulić je rođen 1925. godine u Vršcu. U leto 1938. godine, na svejugoslovenskom konkursu za mlade strip crtače časopisa „Mickey strip“ među četvoricom nagrađenih je i Zdravko Sulić iz Dretelja pored Čapljine! Kako je dečak od Vršca stigao do Dretelja nije poznato kao ni kako je preživeo rat. Zna se da je posle rata upisao Arhitektonski fakultet u Beogradu, da je 1949. ilustrovao „Čitanku za četvrti razred osnovne škole“ te da je bio ilustrator u listu „Pionir“ (koji je potom transformisan u list „Pioniri“); tu 1951-2. izlazi Sulićev prvi strip „Timaj gospodar slonova“ po Kiplingovoj priči. Za list „Narodna armija“ Sulić crta stripove od 1956. god a od 1958. sarađuje sa listom „Kekec“ gde radi brojne ilustracije i crta stripove odnosno sa listom „Rad“ u kome takođe objavljuje stripove. Kada su se početkom 1964. listovi „Pioniri“, „Kekec“ i „Naša smotra“ spojili u list „Pionir Kekec“ Sulić nastavlja da i tamo objavljuje ilustracije i stripove; Sulić je objavljivao stripove i u „Malom ježu“. U ediciji „Nikad robom“ gornjemilanovačkih „Dečjih novina“ Sulić je jedan od najobjavljivanijih autora – objavio je 6 strip priča (od kojih 5 u po dve sveske)!

   Od 1970. Sulić je utonuo u tišinu; povremeno su njegove ilustracije štampane na stranicama „Večernjih novosti“ (i njihovog beogradskog izdanja „Jutarnje novosti“). Stripovi su mu reprizirani u više edicija a navodno je krajem 1980-tih u „Večernjim novostima“ repriziran i njegov strip „Hajduk Veljko“ ali za to - nema verodostojnih dokaza! Nema ni dokaza da je izdavač kome je Sulić za novi magazin predao originalne radove te table prodao kolekcionarima a da magazin nije štampao. Tačan razlog za Sulićevo povlačenje iz stripa se ne zna ali postoje pretpostavke da je to uradio zbog ozbiljnog pogoršanja zdravlja i razočarenja u trenutno stanje u domaćem stripu, od gašenja listova do nekolegijalnosti i intriga. Deo tog lošeg miljea je i skandal sa dodelom nagrade-plakete Andrija na Drugom jugoslovenskom kongresu stripa 1979. godine u Ljubljani. Iako su organizatori najavili da će nagradu za životno delo dobiti Sulić on je nije dobio! Na kritike ovog postupka organizatori su tvrdili da je Sulić plagirao američkog strip crtača Frenka Gudvina! Očigledna nepravda je ispravljena ali tek sledeće 1980. godine. Sulić je preminuo 1989. godine a njegov rad je potonuo u zaborav iz koga će ga vratiti Slobodan Ivkov u svom katalogu za izložbu „60 godina stripa u Srbiji“ (1995) za kojim su sledila priznanja u radovima Anice Tucakov, Zorana Stefanovića, Antala Bajera i drugih sve do ove knjige koju krasi i izuzetno korisna Sulićeva stripografija.

   Sulić se u stripovima i ilustracijama okušao u mnoštvu tema, od ratnih, istorijskih do humorističkih. Njegov grafizam lako je prepoznatljiv, krase ga blaga stilizacija likova, redukovano senčenje, mek pomalo zaobljen potez iz koga zrači smirenost.

   O Suliću se, čini se, više ne zna nego zna. Bio je bio strastveni posvećenik 9. umetnosti što ga je koštalo mnogo truda i žrtvovanja, donelo ozbiljne zdravstvene probleme i malo priznanja. Iskusniji stripoljubci će u ovoj knjizi odnosno u njenim ilustracijama otkriti i prepoznati stripove koje su čitali i voleli a da nisu znali ko je njihov autor jer je na ovim prostorima dugo praktikovano da se imena autora (stranih i domaćih) ne navode (verovatno jer se strip smatrao trivijalnom rabotom). Mladi čitaoci kojima Sulićevo delo nije poznato neće ostati ravnodušni na mirnoću koju nose fine linije njegovih slika. Konačno, ovo vredno delo iz strip arheologije, koje pleni širokim zahvatom u tadašnje društvene (ne)prilike i portretima ljudi sa kojima je Sulić sarađivao, govori o velikom ovdašnjem paradoksu: bogatoj umetničkoj tradiciji koja je od zvaničnih institucija potpuno bagatelisana i zanemarena bezmalo do potpunog zaborava. Srećom za nas, ta je tradicija prepuštena vrednim entuzijastima koji požrtvovano spasavaju naše kulturno bogatstvo od apatije, nebrige i neznanja. Zbog toga je ova knjiga još dragoceniji kamen u i dalje nedovršenom mozaiku istorije srpskog stripa.

   Gospodin Adnanin Jašarević, bosanski umjetnik, autor stripova, višestruko nagrađivani književnik, direktor zeničkog muzeja, veliki štovatelj i poznavatelj njegova rada Andrije Maurovića, izrazio je ideju i želju da se i tamošnjoj publici predstavi “lik i djelo” najgenijalnijeg stripaša s ovih geografskih prostora.

   Rezultat te “ideje” jesu dva projekta, koje ćemo predstaviti iste večeri – 28. veljače 2025. u Muzeju grada Zenice.

   Za 19.30 h planirano je predstavljanje knjige "Maurović: od Mula do Mula" (izdavača MZ Muo i urednice Stanke Janković Pivljanin).

   U 20,00 h otvoriti će se izložba "Andrija Maurović i umjetnost antifašizma, drugo dopunjeno izdanje".

   Ova izložba je prvi put predstavljena javnosti u svibnju 2024. u Bosanskom kulturnom centru u Sarajevu.

   Za zeničku izložbu, kolega dizajner Zlatko Grgić i ja, sarajevski postav smo proširili i nadopunili. Izložiti ćemo novo otkrivene i novo pronađene materijale koji se odnose na "antifašističke motive" u umjetnikovu djelu – plakate, ilustracije, razglednice, karikature, slikarska platna, naslovnice knjiga...

   U svakom slučaju, Maurović je i u tom žanru, u toj tematici ostao svojstven sebi, svojoj prepoznatljivosti, svom likovnom izrazu, autentičnosti i uvjerljivosti…

   Od stripova biti će predstavljeni “Protiv smrti”, “Vreme odvažnih”, “Brodolomci na otoku Mega”, “Rankov odred”, “Istinite price o malim borcima”, “Posljednja petorica”, ali i izbor iz serije “Iz naše prošlosti” u kojoj je Maurović zajedno sa svojim scenaristom Rudijem Aljinovićem na jednoj tabli prikazao Bitku za ranjenike, Operaciju Konjićev skok, Pohorski bataljon…

   U svojem tekstu za deplijan izložbe, među ostalim sam napomenuo:
   „U nizu svojih karikatura i ilustracija koje je 30-ih godina prošlog stoljeća Maurović objavljivao u humorističkom tjedniku „Koprive“ i ilustriranom listu „Koprive“ znao se „obračunavati“ s Kraljem, zalagati se za socijalnu pravdu, širiti empatiju, ali i upozoravati na rađanje fašizma i nacizma. 
   Njegov strip „Ljubavnica s Marsa“, po romanu Alekseja Tolstoja i po scenariju Krešimira Kovačića, iz 1935. smatra se najljevičarskijim stripom toga razdoblja.
   U kolovozu 1944. godine Maurović  iz Zagreba odlazi u partizane, gdje će ostati do oslobođenja – svibnja 1945.
   Razdoblje provedeno u partizanima imati će i-te-kako utjecaja na umjetnika i na njegovo stvaralaštvo, te će u narednim godinama i desetljećima nacrtati brojne stripove, naslikati na desetke ulja na platnu, plakate, razglednice, ilustracije, naslovne stranice knjiga... koje sve možemo tematski i žanrovski okarakterizirati kao „antifašističke“. Mnoštvo od toga vezani su za teritorij Bosne i Hercegovine, za događaje i ljude...“

   Izložba će se u Muzeju grada Zenice moći razgledati do 28. ožujka 2025., dakle punih mjesec dana.

   Vezano za promociju knjige "Maurović: od Mula do Mula" (čiji je izdavač MZ Muo, urednica Stanka Janković Pivljanin), spomenuti ću tek da je Zenica deseti po redu grad koji “ugošćava” knjigu i njezinog autora.  Prije ovog predstavljanja, “Maurović: od Mula do Mula” je imala “neposredan kontakt” s publikom u Kotoru, Novom Sadu, Ljubljani, Nišu, Celju, Sarajevu, Đurđevcu, Čakovcu, te dvaput u Beogradu i u Zagrebu.

NASTAVAK OMILJENOG SERIJALA JE TU!

Ne propustite nove avanture legendarnog kauboja u knjigama 18 I 19, sada na LETEĆEM STARTU svaki po ceni od 1.540 dinara!

Nove brojeve možete naručiti putem našeg sajta www.carobnaknjiga.rs ili u klubovima čitalaca Čarobne knjige!

Prelistajte ova izdanja:
„TALIČNI TOM” 18 • PORUČITE ODMAH
„TALIČNI TOM” 19 • PORUČITE ODMAH

   Stevan Subić (1982), naš istaknuti strip-umetnik koji svojom kreativnošću i posvećenošću kontinuirano osvaja pažnju stručne i šire javnosti, ponovo se istakao u saradnji sa DC Comics-om. Nakon izuzetno zapaženog rada na Zagonetaču pre dve godine, Subić je nacrtao dve epizode posvećene Pingvinu, objedinjene pod zajedinčkim naslovom Nebitan čovek. Ovaj album, objavljen u dve verzije – kolor i crno-beloj – na formatu 21,5 x 33 cm, na 112 strana, preveden je krajem prošle godine na srpski jezik zahvaljujući Nikoli Dragomiroviću i izdavačkoj kući Čarobna knjiga.

   Reč je o delovima šire edicije od dvanaest epizoda, koja je u Sjedinjenim Američkim Državama izlazila u periodu avgust 2023 – jul 2024. Svaka epizoda je objavljivana po ceni od 3,99 dolara. Konkretno, epizode 6 i 7, čije su autorstvo potpisali Tom King i Stevan Subić, našle su se u štampi tokom januara i februara 2024. godine.

   Dve Subićeve epizode služe kao svojevrsni flešbekovi u okviru ove edicije. One se vraćaju u period kada je Osvald Koblpot (Pingvin) dolazio na poziciju najmoćnijeg čoveka podzemlja u Gotamu. Naslov albuma, na ironičan način, odražava njegovu suštinsku poruku. Priča se fokusira na skromno poreklo i psihološki razvoj Koblpotovog lika, koji, počevši kao pomoćnik u baru kriminalaca, kroz niz strateških poteza uspeva da eliminiše rivale. Njegova taktika, kojom Betmena koristi kao sredstvo za uklanjanje konkurencije, vodi ga do statusa jedinog gospodara Gotamskog podzemlja. Priča otvara jedno važno kontroverzno etičko pitanje – Betmenovu saradnju sa Pingivnom.

   Subićev umetnički stil je možda do sada najrazvijenija forma strip noira u serijalu Betmen, koja nadilazi standarde postavljene u epizodi Povratak mračnog viteza iz 1986. godine, prelomnoj tački koja je redefinisala serijal. Subić, međutim, dodatno produbljuje ovu estetiku, što je već bilo evidentno u njegovim interpretacijama Konana, Tarzana i Zagonetača. Njegov crtež prožet je atmosferom koja na gotovo opipljiv način reflektuje unutrašnji mrak likova. Ni Betmen nije pošteđen ovakvog predstavljanja. Pingvin, sa grotesknim crtama lica i neskladnim prstima, deluje istovremeno odbojno i ljudski. Betmen je prikazan kao figura obavijena senkama, oličenje straha i kontrole. Fokus je na unutrašnjem karakteru likova pre nego na akcionoj strani – u epizodi nema dugačkih scena tuče ili jurnajve automobilima. Betmobil, obično simbol spektakularnosti ovom stripu a pogotovo filmu, ovde se pojavljuje kao sporedni element. Subić i King jasno daju do znanja da ih ne zanimaju tipične superherojštine, već psihološka i intelektualna dimenzija sukoba glavnih junaka. Sukob Betmena i Pingvina nije fizički, već mentalni i strateški – borba uma protiv uma, volje protiv volje. Centralna tema je pokušaj Pingvina da izmanipuliše Betmena da mu pomogne da očisti konkurenciju u svetu kriminala. Betmen, u pokušaju da pribavi ključne informacije, dopušta Pingvinu da eliminiše svoje protivnike i učvrsti vlast u podzemlju. Ovakvim potezima, Betmen postaje saučesnik u Pingvinovim zločinima, što ozbiljno dovodi u pitanje njegov moralni autoritet. Time se dodatno produbljuje etička kompleksnost serijala koja osvetljava razarajući uticaj Gotama čak i na one koji bi trebalo da budu simboli pravde.

   Ovaj album je značajan ne samo zbog našeg umetnika Stevana Subića, već i zbog scenariste Toma Kinga, jednog od vodećih autora Betmena. King, koji je sedam godina radio kao analitičar CIA, svoje spisateljske veštine usmerio je na stripove, a od 2016. radi na serijalu Betmen: Grad bola u okviru DC projekta Rebirth. Našoj publici postao je poznat kroz epizode Betmena “Vreme smrti” (2023) i serijala Vizija (2022) oba u izdanju Čarobne knjige.

   Subić nezaustavljivo nastavlja da pomera granice. Nakon rada na Tarzanu, Konanu, Zagonetaču i Pingvinu, DC Comics je već tokom oktobra i novembra 2024. objavio prve dve sveske novog serijala Betmen: Puni mesec. Ljubitelji mračnog Betmenovog stila, nesumnjivo, imaju čemu da se raduju.

Dragoljub Dragan Savić
(1957–2022)
strip autor • crtač • urednik • izdavač • scenarista • ilustrator • pedagog

24. februar – 7. mart 2025 • Otvaranje 24. februara 2025. u 17 časova

U 17:30 okrugli sto: „Dragan Savić (1957–2022): Između stvaranja svetova i žudnje za savršenstvom“ sa učešćem umetnika, stručnjaka, prijatelja i kolega

Organizatori: Udruženje stripskih umetnika Srbije, Beograd; Dečji kulturni centar, Beograd; Udruženje „Svet stripa“, Kragujevac

www.dkcb.rs/retrospektivna-izlozba-dragoljub-dragan-savic/

   Неуморен истражувач и хроничар на македонскиот стрип: Интервју со Александар Стеванов

   Александар Стеванов е неуморен истражувач и хроничар на македонскиот стрип, чие име постепено прераснува во синоним за упорност и систематичност во одбележувањето и промовирањето на деветтата уметност во Македонија. Неговата публикација „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ е од оној редок вид на истражувачки трудови што повлекува не само хронолошки преглед на локалниот стрип, туку користи и архивски извадоци од дневниот печат и разговори со релевантни автори за да се создаде целосна слика за трендовите во ова поле во изминатите три и кусур децении. Во таа насока, повод за ова интервју е објавување на најновиот том од публикацијата, со која се опфаќа периодот 2016–2019, а кој беше за прв пат претставен во јуни минатата година на фестивалот „Стрип Трип“ во Скопје.

   1. Како и кога се роди идејата за „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ и зошто се одлучи на ваков формат?
   Иако патот до идејата несомнено е поплочен уште од раното детство, во време кога се запознав со македонскиот стрип и со стрип-историографијата, таа веројатно се зачна пред нешто повеќе од десет години. Почнувајќи посериозно да се интересирам за домашната стрип-сцена и за нејзината историја, во тој период напишав повеќе текстови на овие теми, како што се тие за првата македонска стрип-ревија „Макстрип“, за забавното списание „Илустриран забавник“, за женскиот стрип во Македонија и за учествата на македонските автори на стрип-фестивалите во регионот. Како би можел бргу и едноставно да ги проверувам потребните информации кои беа раштркани во мноштво написи објавени во дневниот печат, во разни списанија, стрип-ревии, каталози и на семрежјето, решив да ги поставам на едно место. Сето она поврзано со македонскиот стрип – од стрип-изложби и работилници, преку стрип-ревии и албуми, па до учества на стрип-фестивали и освоени награди – по хронолошки редослед почнав да го подредувам во програмата Мајкрософт ворд.
   По една-две години бројот на страниците на фајлот стана речиси четирицифрен, големина поради која престана да ѝ служи на основната цел – брза и едностава проверка на информациите. За поголема прегледност, тогаш се зафатив со преработка на текстовите. Пишував енциклопедиски, задржувајќи ги најзначајните нешта, по што напишаното графички го уредував во соодветна програма – Индизајн. Во неа секоја хронолошка одредница ја издвојував типографски, а за дел од нив поставував и придружни слики. За секоја година, една по друга, тогаш почнав да пишувам воведи, а ставав и цитати од други автори со што напишаното дополнително се збогатуваше и прошаруваше. Иако личеше на публикација и веројатно уште во тоа време во глава ми се вртеше насловот „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, би сакал да истакнам дека во тие мигови воопшто не ни помислував дека тоа што го правам еден ден ќе биде објавено.
   Трудот што го вложував беше со цел да создадам публикација за моја лична употреба, база на податоци што ќе ми служи за написите и за книгите што во тоа време ги планирав. Во разговор со мојата тогашна девојка, веројатно некаде во втората половина на 2015 година, ѝ споделив дека работам на подредување на настаните од македонската стрип-историја. Се сеќавам дека ѝ покажав неколку страници од тоа што го правев, кои беа уредени речиси идентично како и оние во сега веќе објавените пет тома на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. Мислам дека ѝ се допаднаа. Ме праша дали ова што сум го изготвил е со план некогаш да биде објавено. Ѝ реков – не. Тогаш ме праша – а зошто не? На таквото прашање не знаев што да одговорам. Си помислив – навистина, а зошто не? Веројатно тоа беа миговите кога идејата за „Визуелната хроника на македонскиот стрип“ беше родена.

   2. Кои се специфичностите на создавање на една хроника на стрипот, односно каква е методологијата по која ги бираш различните изданија? Каде е фокус во текстуалното и визуелното изразување? Нешто што ми паѓа во очи е дека избегнуваш квалитативно оценување на делата... Кој е најтешкиот дел и дали станува полесно со тек на време?
   Во идеален свет, методологијата би била да се истражи сѐ. Ограничен од условите и реалноста, мојата методологија се состои во истражување на она што е најзначајно и што сум во можност да го истражам. Притоа прибележувам апсолутно сѐ што е поврзано со македонскиот стрип и со стрипот во Македонија. Информациите воопшто не ги прекарувам преку сито. Па така во „Визуелната хроника на македонскиот стрип“ се објавени значајни настани како на пример освоени први места на меѓународни конкурси и објавени стрип-албуми, но и такви што се од минорно значење, како што се учества на фестивали или манифестации на кои била изложена по некоја стрип-табла. Покрај претходно споменатите два природни критериума, единствен друг предуслов за едно нешто да влезе во „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ е да е од формален, односно од јавен карактер. Во прво време ги прибележував и стриповите на странските автори што содржински имаат некаква врска со Македонија, главно историска или географска, нешто што подоцна го отфрлив, односно го префрлив како тривијалност во воведните текстови.
   За потребите на првата „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, која го обработува стрипот во деведесеттите, ги набавив речиси сите домашни стрип-публикации што излегле во тој период – „Макстрип“, „Клик“, „Лифт“, „Стрип арт“... Оние што не ги најдов – ги прелистував во Националната и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски“ – Скопје, за што морав да патувам од Штип. Посакувам да имав повеќе време (и средства) за истражување, но немав. Многу од подоцнежните домашни стрип-изданија, особено оние од втората декада на XXI век, веќе ги имав набавено во време кога почнав да истражувам. Во тоа време многу ми помогнаа и новинските текстови објавени на семрежјето. Многу од тие текстови денес веќе не се достапни онлајн. Сепак, речиси сите оние што се референцирани во „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ се спасени од дигиталната апокалипса затоа што ги зачував на мрежното место „Интернет аркајв“.
   Од помош ми беа и неколку специјализирани мрежни места, како што се „СтрипВести“, македонскиот стрип форум „Макстрип“, електронското списание „Македонска ризница“, библиотечниот систем „Cobiss“, како и архивите на „Тајм.мк“ и „ЗаУм“. Се служев и со она што дотогаш беше напишано во македонската стрип-историографија, првенствено со книгата „Стрип – запис со човечки лик“ на Томислав Османли, како и со по некој напис. Ми помогнаа и неколку мои пријатели и членови на македонската стрип-сцена, меѓу кои Дарко Богданов и Ване Трајков. За неколку изданија што имав проблем да ги пронајдам, ми помогнаа Марина Костова и Јордан Коцевски. Би го спомнал и нашиот афирмиран стрип-автор и издавач Никола Темков, кој со мене сподели поголем број настани поврзани со домашниот стрип за кои не знаев.
   Што се однесува до балансот меѓу текстот и сликите – тој самиот си се најде, а давањето оценки намерно го избегнувам. Имајќи предвид дека уметноста, вклучително и стрипот, се субјективни, со оценувањето сметам дека непотребно ќе го наметнев мојот поглед на нештата. Иако е невозможно едно дело да избега од светогледот на авторот, се трудев „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ да е што пообјективна. Во таа насока, во вид на цитати, споделени се и мноштво мисли на други стрип-автори со кои не секакогаш се согласувам. Најтешкиот дел од работата е потребниот број физички примероци да се достави до НУБ, а за тоа дали истражувањето со текот на времето станува полесно – и да и не. Полесно е затоа што човек стекнува искуство, а потешко затоа што процесот малку по малку го губи авантуристичкиот карактер и станува рутина. За среќа, историјата на македонскиот стрип повремено знае да ме изненади со нови и неочекувани сознанија, правејќи ја возбудата од истражувањето иста како и онаа на самиот почеток. 

   3. Има ли некои постојни хроники на регионално или глобално ниво кои ти служеле за урнек? Дали има слични изданија кои можеби би ги препорачал?
   Во регионот, кога станува збор за публикации во кои се обработува историјата на стрипот, немам сретнато ништо што е конципирано на сличен начин како „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. Но, секако, постојат повеќе изданија во кои се обработува историјата на стрипот. Од оние објавени кај нашиот северен сосед би ги спомнал „Стриповите кои ги сакавме“ на Живојин Тамбуриќ, Здравко Зупан и Зоран Стефановиќ, „Историја на југословенскиот стрип 1“ на Славко Драгинчиќ и Здравко Зупан, „Век на стрипот во Србија“ на Здравко Зупан, како и книгата „Стрипот во Србија 1975 – 1995“ на Аница Туцаков. Во Бугарија е објавена книгата „Кратка историја на бугарскиот стрип“ на Антон Стајков, во Словенија – „Историја на словенечкиот стрип 1927 – 2007“ и реизданието насловено „Историја на словенечкиот стрип 1927 – 2017“, обете на Изток Ситар, а во Романија – „Историја на романскиот стрип 1891 – 2010“ на Додо Ница и Александру Чоботариу.
   Пред една година во Црна Гора беше објавена книгата „Цртежи и борби“ на Лука Ракојевиќ, во која се обработува деветтата уметност и Народно-ослободителната борба. Од македонското соседство, не знам само дали постои публикација за историјата на грчкиот стрип, а за албанскиот стрип, колку што сум запознаен – досега нема. Што се однесува до светот, постојат неколку публикации налик „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. Една од нив е „Ди-си комикс година по година: Визуелна хроника“ во издание на „Дорлинг киндерсли“. Оваа публикација, всушност, ми беше урнек за графичкото уредување на моите визуелни хроники. Како што спомнав, во време кога почнав да ги подготвувам воопшто не мислев дека некогаш ќе бидат објавени, па нивниот визуелен идентитет го базирав врз визуелната хроника на „Ди-си комикс“.
   Како уште порана испирација би ја спомнал петтомната публикација „Сликовна историја на XX век“, како и второто дополнето издание на „Стрип – запис со човечки лик“ на Томислав Османли. Со неа, овој наш истакнат писател, прв стрип-теоретичар и прв стрип-хроничар ми покажа дека и македонскиот стрип може да биде предмет на сериозна обработка. Да не беше оваа книга, не сум убеден дека ќе постоеше „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. Затоа огромна чест ми претставува тоа што пред неколку години Османли ме покани да напишам рецензија за третото издание на оваа негова исклучително значајна публикација.

   4. Дали има некои изненадувања на кои имаш налетано во текот на истражувањето или пак нешта на кои си заборавил? За мене лично, изненадување беше постоењето на „Вара“, а и постојано кој сѐ објавил стрип во некоја точка. Забавно беше и потсетувањето дека своевремено се продаваа стриповите „К-15“ и „Супер Тоше“.
   Истражувањето на македонската стрип-историја за потребите на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, имајќи предвид дека е како патување назад во времето, во целост би го окарактеризирал како изненадување. И за мене е фасцинантна приказната околу стрипот „Вара“. Покрај „К-15“, како куриозитет би го спомнал и стрипот за Ристо Бомбата и Кучешка тенија што излезе на крајот на 1993 година. Во врска со „Супер Тоше“, за мене огромно изненадување беше тоа што не може да се најде во ниедна македонска јавна библиотека и покрај тоа што е најпродаваниот македонскиот стрип во последните дваесетина години. Ме изненади и тоа што нашиот стрип-автор Маријан Камиловски освоил прво место за стрип на конкурс распишан од хрватското списание „Комикон“, како и тоа што објавувал во британски „2000 АД“. Изненадување беше и сознанието дека во Штип, градот во кој сум роден и живеам, и пред мене имало некој што правел стрипови.
   Пријатни чувства ми предизвика потсетувањето на „Макстрип“, кој веројатно е главниот виновник да се вљубам во македонскиот стрип. Оваа наша прва стрип-ревија почнав да ја купувам на почетокот на деведесеттите откако дознав за неа од реклама емитувана на Македонската телевизија. Меѓу многуте насловни страници на „Макстрип“ прикажани во рекламата имаше и таква на која беше нацртана убава девојка како се бори со мачка-мутант. Илустрацијата ме фасцинираше. Секојпат кога рекламата ќе беше емитувана се трудев да ја запаметам таа насловна страница. Тој број за жал не ми падна в раце, затоа што беше веќе распродаден. Го набавив дури по дваесет и кусур години, кога почнав да прибирам материјал за „Визуелната хроника на македонскиот стрип“. Тогаш разбрав дека автор на илустрацијата, на која всушност е прикажана Кет-Клоу, е легендата на српскиот стрип Бане Керац.
   При истражувањето, со особена радост се присетив и на списанието „Илустриран забавник“, кое исто така редовно го купувавме со друштвото, а кое ме изненади со тоа што излегло во повеќе броеви одошто своевремено си мислев. Во трафиката од каде го набавував, последните неколку броеви веројатно не беа дистрибуирани, па воопшто не знаев за нивното постоење. А најголемото изненадување за мене е тоа што домашната стрип-историја, иако е капка во морето во споредба со светот, сепак е далеку побогата одошто си мислиме.  

   5. Дали имало некои пропусти досега? На пример во 2024 откриваш нешто што би било одлично да се најде во изданието за 1990 – 1999 година? Дали можеби некој од страна ти се заканил досега, на пример на стр. 123 од тоа и тоа издание си пишал супершија а всушност е суперврат?
   Уште кога почнав да работам на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, мојата цел беше да бидам што посеопфатен. Сепак, уште на самиот почеток ми беше совршено јасно дека тоа е невозможна мисија. Се работи за обемен материјал кој е од разнороден карактер, пречки што неповолните услови за истражување ги прават неколкукратно поголеми. За целосна сеопфатност би требало да се прегледаат сите домашни публикации. Не само оние специјализирани за стрип, туку и тие што спорадично објавувале стрипови. А, како човек ќе знае кои се тие без да го прегледа секој еден број од секој еден македонски весник или списание? Тоа се купишта хартија.
   И како тоа да е малку, освен домашните изданија, за сеопфатност треба да се прегледаат и странските публикации имајќи предвид дека нашите автори имаат објавувано и во странство. Ретко која од тие странски публикации ја има во Македонија. Воедно и дел од македонските изданија во кои биле објавувани стрипови ги нема во ниедна македонска јавна библиотека. Покрај претходно споменатите стрипови „Супер Тоше“, во ниедна македонска библиотека не можат да се најдат и првите македонски стрип-публикации „Цар Самуил“ и „Историска стрипотека“, како и повеќе броеви на детското списание „Наш свет“.
Така што – да, во досега објавените пет тома на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ имало повеќе пропусти. Не е спомната, на пример, изложба на Игор Тошевски од 1994 година на која биле изложени неколку негови стрипови, не се спомнати и стриповите објавени во „Голем одмор“ и во „Карамел“, како и неколку стрипа објавени во „Маргина“, не е спомнат стрип-фанзинот „Комикус магнус“, а пропуштено да се спомне е и за стрип-работилница за деца одржана во Битола во 2019 година, нешто за што дознав пред неполн месец. Но, и покрај ова, би сакал да истакнам дека во регионот не постои посеопфатна публикација за нечија национална стрип-историја во соодветен период од „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. А доколку некој наш стрип-автор се почувствува засегнат поради тоа што некој негов успех не бил споделен во неа – слободно нека ме контактира. Ми се заканувал или не, јас секако ќе го прибележам тоа што ќе го сподели со мене во случај некогаш да се појави можност за објавување на втори дополнети изданија.

   6. Како го согледуваш развојот на стрипот во независна Македонија од 1990 година наваму, има ли некои побитни трендови што се воочливи – од типот на какви изданија преферираме, на какви наративи се фокусираат авторите?
   Нема некои изразени законитости во развојниот пат на македонскиот стрип и секој еден период со себе си носи свои правила. Во деведесеттите години на минатиот век, чинителите на македонската стрип-сцена како да се натпреваруваат во покренување и гасење на стрип-ревии. Првите неколку години од таа декада се период што го одбележува стрип-ревијата „Макстрип“, а во нејзината втора половина приматот е на алтернативниот стрип што се појавува на страниците на „Лифт“. За разлика од денес, кога во Македонија годишно излегуваат десетина стрип-албуми, интересно е дека во деведесеттите не е објавен ниту еден македонски албум од комерцијален карактер. По еден транзициски интервал, при крајот на наредната декада почнува периодот што домашните стрип-автори го означуваат како ренесанса, односно препород на македонскиот стрип. Тука некаде замав земаат авторите што гравитираат околу форумот „Макстрип“, подоцна организирани во здружението „Макстрипови“, а се појавуваат и дигиталните стрипови.
   Неколку години подоцна, со појавата на стрипоиздателствата „М-комикс“ и „Стрип квадрат“, како и со интензификацијата на издавачката дејност на Стрип центарот на Македонија – Велес, почнува период на т.н. мини издавачка револуција. По достигнување на една кулминативна точка во издаваштвото, оттогаш па до денес вкупните тиражи на македонските стрип-публикации на годишно ниво се во постојано опаѓање. Во 2023 година, на пример, тие се за десет пати помали во споредба со оние од 2014 година. Сепак, македонскиот стрип бележи успеси на други фронтови. Последните неколку години би ги окарактеризирал како период на македонската стрип-историографија, која полека но сигурно станува една од најбогатите во регионот. Удел во тоа има и „Визуелна хроника на македонскиот стрип“. Нејзините досега објавени пет тома, доколку се посматраат како единечно издание, ја прават „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ најобемната публикација за нечија национална стрип-историја во овој дел од светот.
   Преку патувачката изложба „CAN for Balkans“ поставена во Романија, Албанија, Србија, Белгија и Бугарија, во изминативе две години македонскиот историски стрип доби огромна меѓународна промоција. Беа промовирани стрипови на Коле Манев, Миле Топуз, Љупчо Филипов, Диме Иванов-Димано, Дарко Богданов... Почнувајќи од минатата година, во Скопје се одржува фестивалот „Стрип трип“, кој е со амбиции да прерасне во една убава традиција и нешто што верувам дека ќе го одбележи периодот што следува. Минатата година се појави и првиот стрип што по сценарио на македонски автор, Бранко Прља, беше нацртан од вештачката интелигенција. Којзнае, можеби и ова претставува најава за едно ново поглавје од историјата на стрипот на македонско тло.

   7. По што би бил карактеристичен периодот застапен во најновата книга? Дали тука има некои изненадувања или моменти што се особено интересни?
   Најновата „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, која на почетокот на јуни имаше промоција на фестивалот „Стрип трип“ во Скопје, го опфаќа периодот 2016 – 2019 година. Таа е најобемната и веројатно најсеопфатната од досега објавените пет тома. Се издвојува од останатите и по тоа што воведот за неа не го напишав јас, туку почитуваниот Томислав Османли кој е првиот проучувач на домашното стриповно минато. Во него тој прави опширен преглед на македонската стрип-историографија, делејќи ја на две етапи, при што става акцент на „Визуелната хроника на македонскиот стрип“. Како и за сите досега објавени томови на оваа публикација, така и овој том излезе со поддршка од Министерството за култура, во рамките на годишната програма за остварување на националниот интерес во културата, за што сум многу благодарен.
   Во периодот што овој том го го опфаќа, 2016 – 2019 година, ентузијазмот на стрип-авторите кој е главна причина за постоењето на македонската стрип-сцена добива добредојдена конкуренција во зголемената поддршка од страна на државата. Ова е период во кој згаснува „М-комикс“, по што по киосците во Македонија престануваат да излегуваат лиценцни стрипови, но и период во кој почнуваат да излегуваат сѐ повеќе стрип-албуми на домашни и на странски автори. За мене лично овој период е особено значаен затоа што во него беа објавени моите први публикации, вклучително и првиот том на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ кој излезе кон средината на 2019 година.

   8. Како е да се пишува за себе во во трето лице, „Еден дечко од Штип што се прави... од кај да почнам...“ Или објективно да се зборува за резултатите на пријателите/соработниците...
   Минатата година еден мој пријател ми сподели дека кога бил уредник на списание, како би избегнал субјективизам и конфликт на интереси, ставил забрана за објавување на своите дела во него. Како дел од домашната стрип-сцена која е предмет на обработка во визуелните хроники, јас го немав таквиот луксуз. Сепак, мислам дека не ми е особен проблем да бидам објективен и кога се изразувам во илеизам, односно кога станува збор за активностите што јас сум ги имал на полето на стрипот. А и свесен сум дека делото би изгубило на вредност ако го претворам во средство за опевање на сопствените подвизи, исто како што би изгубило на вредност ако некого намерно изоставам. Моја цел е сите што сработиле нешто да бидат испочитувани, без оглед дали сме пријатели, познаници или, пак, воопшто не се познаваме. Така што, се трудам сето она што македонските стрип-чинители го сработиле да биде опфатено во „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, а преку споделените цитати да биде опфатено и дел од она што тие го рекле за деветтата уметност на македонско тло. Се надевам дека успевам во ваквата определба.

   9. Дали би имало некое интегрално издание во иднина и ако има, дали би коригирал нешто од она што веќе е објавено?
   Всушност, интегрално издание беше првичниот план. Во тоа време дури и имав некои разговори за спонзорство на такво издание, кои очегледно не вродија со плод. А, по разговорите со претставници на неколку издавачки куќи ми стана јасно дека најдобро би било „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ да се подели на повеќе томови. Дали во догледна иднина би имало интегрално издание – не верувам. Ова повеќе е прашање за некој издавач, но ќе се обидам да објаснам зошто така мислам. За објавување на такво издание би требало да се испочитува некоја минимална издавачка логика, што мислам дека во моментов не е можно. Како прво и најбитно, тиражот на досега објавените пет тома не е исцрпен. Тоа значи дека таквото издание уште во старт како конкуренција би ги имало постојните. Како второ, интегрално издание би чинело многу пари, кои ако се знае ситуацијата со стрипот во Македонија тешко да бидат вратени.

   Но, јас се надевам дека за 20 – 30 години, доколку сме живи и здрави, доколку се распродадат тиражите и доколку кај мене сѐ уште опстојува пасијата за деветтата уметност, дека барем дел од досега објавените пет тома на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ ќе доживеат реизданија. Ако тоа се случи – секако дека би биле втори дополнети изданија. Тоа значи дека би го вметнал сето она што сум го открил откако постојните изданија биле веќе објавени, а со самото тоа и би биле пообемни, односно со повеќе страници. Би имале и нови насловни страници, нови воведи, а делумно и нови цитати, односно би биле вистински нови и дополнети изданија, а не репринти.
   А, во меѓувреме, што ми е примарна цел, ќе се сконцентирам на изготвување и објавување на нови томови на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ во кои ќе бидат опфатени нови периоди од историјата на македонскиот стрип. Наредниот том, чија подготовка е во завршна фаза, ќе го обработува периодот 2020 – 2023 година. Се надевам дека ќе биде објавен догодина. Доколку сѐ уште ме држи ентузијазмот, потоа планирам да се навратам на децениите пред првиот том на „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, односно во периодот пред осамостојувањето на Македонија. Всушност, првите чекори во таа насока се веќе направени.

Leskovačka škola stripa „Nikola Mitrović Kokan” koja radi u okviru Leskovačkog kulturnog centra organizovaće ove po dvadeset i sedmi put manifestaciju „Balkanska smotra mladih strip autora”. Centralna manifestacija odigrati od 27. do 29. juna  2025. godine u prostorijama Leskovačkog kulturnog centra, Narodnog muzeja i Narodne biblioteke „Radoje Domanović” u Leskovcu.

Smotra će i ove godine biti nagradna, pa će najbolji u kategorijama mladog strip-crtača, ilustratora, strip-scenariste i strip-teoretičara na prostoru Balkana dobiti plakete sa likom Nikole Mitrovića Kokana, a dodeliće se i četiri dodatne diplome u sve četiri kategorije. Diplomu će dobiti i najbolji debitant, a dodeliće se i plaketa za doprinos srpskom stripu i balkanskom stripu. O dobitnicima ovih nagrada odlučivaće tročlani međunarodni žiri. Svi koji pošalju radove će dobiti zahvalnice za učestvovanje na smotri i biće pobrojani u katalogu koji će svaki učesnik dobiti. U sklopu same manifestacije koja će trajati tri dana, održaće se brojna predavanja, projekcije animiranih, igranih i dokumentarnih filmova, promocija strip-časopisa (iz zemlje ali i iz inostranstva) i knjiga o stripu, a biće neizostavno i tribina, javnih intervjua te okruglih stolova.

Što se propozicija za učestvovanje u takmičarskom delu tiče, one su sledeće: pod terminom mladi autor podrazumevaju se oni autori mlađi od trideset godina, i svi koji ispunjavaju taj osnovni uslov slobodni su da svoje radove u bilo kojoj od četiri kategorije podnesu na uvid žiriju, ili kao materijal za izlaganje (izlagati mogu i stariji autori, što je i poželjno u cilju pružanja primera mlađim kolegama, ali ne mogu ući u konkurenciju za dodelu nagrada). Za nagrade mogu konkurisati samo strip-autori sa prostora Balkana, ali radove mogu slati autori iz čitavog sveta (na  Balkanskoj smotri 2024. učestovalo je, na primer, 3121 autor iz 83 zemlje sveta sa 6 kontinenata).

U kategoriji ilustracije moguće je konkurisati kako ilustracijom u boji, tako i crno-belom ilustracijom, a strip-scenarije i teorijske tekstove treba slati otkucane u programu Word, ili pak podneti gotove i završene stripove koji su po scenarijima nastali. Može se učestovati sa neograničenim brojem radova, i u pitanju ne moraju biti gotovi, kompletni stripovi, kao ni oni koji su rađeni specijalno za Balkansku smotru. Jedini uslov je da dati radovi nisu već podnošeni i izlagani na nekoj od prethodnih Balkanskih smotri.

Ovim se upućuje i poziv za učestvovanje svim mladim strip-autorima, školama i radionicama stripa koje deluju na prostoru Balkana; Leskovačka škola stripa će se potruditi da bude što je moguće bolji domaćin svim gostima.

Važna napomena: Radove treba slati na sledeću adresu:
Miloš Cvetković
Kozaračka 48
16000 Leskovac

najkasnije do 1. maja 2025. godine. Poželjno je slati kvalitetne kopije i printove, kao i skenove u 300 DPI na adresu:
balkanska.smotra.stripa@gmail.com — gde je moguće dobiti i dodatne infomacije.

Pozivamo sve učenike iz Srbije, Albanije i Severne Makedonije da se prijave na međunarodni tematski strip konkurs pod nazivom Sve što kažemo je DAJMO ŠANSU POMIRENJU!

Organizator ovog poziva je Klub likovnih umetnika „Raška škola crtanja“ iz Raške, Srbija, u partnerstvu sa Creative Citi Center – Multifunkcionalnim društveno kulturnim centrom iz Albanije i saradnicima iz Severne Makedonije i Srbije.

Poziv je zasnovan na grantu Omladinskog fonda za kulturu Zapadnog Balkana (WBYCF)

PROPOZICIJE

-Pravo učešca imaju svi učenici iz: Srbije, Albanije i Republike Severne Makedonije (osnovnog i srednjeg obrazovanja).

-Tema takmičenja je POMIRENJE. Konkretnije, ovo uključuje: oslobađanje od zatočeništva prošlosti i suprotstavljanje govoru mržnje; traženje onoga što spaja a ne onoga što razlikuje balkanske narode; poštovanje žrtava bez obzira na etničku pripadnost; čuvanje secanja na stradale i dr.

-Dužina stripa treba da bude do 2 stranice i najmanje 5 slika, u A4 formatu (min. 300dpi ).

-Svaki autor (bilo crtač, crtač mastila, kolorista) može učestvovati samo sa jednim stripom. Postoji izuzetak za scenariste, gde je jednoj osobi dozvoljeno da napiše scenario za više stripova.

-Na jednom stripu može raditi više autora. Veoma je važno da naslov bude naveden na početku stripa, a autori moraju biti navedeni ispod naslova ili na kraju stripa.

-Uz strip dostaviti ličnu biografiju (ime i prezime, datum rođenja, adresu, imejl adresa, godina izrade stripa. Radovi poslati bez ovih podataka neće se uzeti u obzir za nagrade.

-Stripovi mogu biti na službenim jezicima zajednica učesnica, kao i na engleskom. Pristigle stripove će pregledati posebna međunarodna komisija koja će izvršiti selekciju i predložiti nagrade:
   • 1., 2. i 3. mesto za najbolji strip u celini (zasebno za kategoriju osnovnih škola i zasebno za srednje škole)
   • nagrade za najbolji crtež,
   • nagrade za najbolji scenario-poruku,
   • nagrada za najmasovniju školu.

Najbolji stripovi biće izloženi na specijalnoj izložbi u julu u Raški (Srbija), kao i u posebnom katalogu.

Svi učesnici, škole i njihovi mentori biće navedeni u katalogu. Svi nagrađeni dobiće diplome, kao i komplet publikacija KLU „RAŠKA ŠKOLA CRTANJA“

Svi učesnici će dobiti sertifikate o učešcu.

Rok za slanje stripova je 31.05.2025.

Stripove poslati na e-mail: raskaskolacrtanja@gmail.com sa naznakom
ZA KONKURS STRIPA – RECONCILIATION - POMIRENJE.
Za više informacija obratite se na ovu e-poštu.

Opšti cilj projekta je; Razvijanje svesti za međusobno pomirenje u regionu Zapadnog Balkana
Naš projekat ima konkretne ciljeve :
a) Organizovanje kreativne kampanje na teme međusobnog pomirenja i razumevanja, korišcenjem kreativnog alata STRIP
b) Organizovanje oblika višednevne komunikacije mladih ljudi iz različitih delova ZB6 - kroz učešce međunarodne strip kolonije u Raškoj-Srbija

   Živko Nenadov je rođen u Sivcu 1937. godine. U rodnom mestu je završio osnovnu školu, dok je gimnaziju pohađao u Somboru. Po završetku škole njegova porodica se seli u Novi Sad, dok Živko u Zagrebu studira agronomiju, koju će i magistrirati u Novom Sadu. Zapošljava se u Izvršnom veću Vojvodine, u Pokrajinskom sekretarijatu za informisanje, gde radi do penzionisanja.

   Među Živkovim kolegama bio je i Dušan Duda Vukojev, koji se već 1970-godina definisao kao jedan od najoriginalnijih autora stripa, a naročito kao veoma aktivan i produktivan strip-scenarista. Iz ovog poznanstva kasnije će krenuti i saradnja između Živkovog sina Dejana i Dude Vukojeva, koja je rezultovala u više stripova.

   1980. godine Živko počinje da radi na stripu zajedno sa svojim 15-ogodišnjim sinom Dejanom. Živko je pisao sinopsise za kratke priče, koje je onda Dejan uobličavao u scenarija i nacrtao. Tako su nastale kratke priče uglavnom fantastičke tematike, na 5-8 strana, „Stražar“, „Atentat“, „Predskazanje“ i „Mišolovka“, objavljene u Stripoteci 1983. godine, „Priča Nadyia sa Ozirisa“ (Omladinske novine, 1984, četiri strane) i priča „Poslednja cirkuska predstava“ (četiri strane), za koju nije poznato da li je objavljena.

   Svakako da najveći uspeh dolazi 1985. i 1986, kada Živko i Dejan Nenadov objavljuju prvo u Vidicima, a zatim i u YU stripu pet priča o Elazaru („Smrt u Vavilonu“, „Večna prica“, „Ružin dvorac na brdu Mitlah“, „Bunar“ i „Na poljima đavolje trave“). Priče su 1988. i 2006. objedinjene u albumu „Elazar“, koji je pre nekoliko godina dobio i svoje francusko izdanje. Priča „Smrt u Vavilonu“ osvojila je prvu nagradu na konkursu Vidika i YU stripa. Poslednji strip koji su zajedno uradili Živko i Dejan Nenadov bio je strip „Lavirint“, objavljen 1988. u Mladosti i u Cepelinu.

   Živko je bio oženjen sa Katalin (rođena Farbaš), a pored Dejana imali su i sina Milenka.

   Intervju iz 2016.

   Poštovani gospodine Nenadov, možete li ukratko opisati Vašu povezanost sa strip umetnošću?
   Podsetili ste me na razgovore koje smo vodili kada smo se upoznali. Tema razgovora je bila, čini mi se, samo jedna: strip i stvari sa njim u vezi. To je, možda, kod vas stvorilo utisak da ja o toj stvari  znam više nego što stvarno znam. Istina je da sve što imam da kažem o toj temi "pogled sa strane". Niti sam kompetentan, niti sam dovoljno informisan da bih o tome mogao razgovarati sa poznavaocima „medija“ kao takvog. Pošto me je interesovanje  za strip napustilo davno, sve što o tome znam moglo bi se oceniti onim da znam „koliko je pristojno za jednog džentlmena".
   Druga je stvar što sam ja bio uključen u dešavanja oko stripa iz razloga "nužde". Naime, poznato vam je da su se Dejan (Nenadov, sin Živka Nenadova, prim. aut.) i Pera Meseldžija, kao vrlo mladi, uključili u "bratiju" strip crtača, što sam ja kao otac bio dužan da pratim. Video sam da se Perin talenat arči na stvari, po mom mišljenju, potpuno bezvredne, pa sam sa razlogom očekivao da će i Dejan biti zahvaćen tom strujom, gde priče piše ko stigne, a i izgledale su tako kao da ih piše ko stigne. (Sećam se, sada, jedne epizode Tarzana gde je nekim putevima gospodnjim u džunglu dospeo neki hipnotizer (!?!) i naravno izazvao sukob sa Gospodarom džungle. Poenta priče, u toj epizodi, je bila da se taj hipnotizer, nespretan kako ga je Bog dao, verao po drveću, pa se smandrljeknuo i slomio vrat).
   Na samom početku interesovanja za strip, kako sam vam ispričao, bila je grupa dečaka iz umetničke škole koji su svi, sa mladalačkim entuzijazmom, krenuli da budu strip crtači. Pošto je za njih strip bio crtanje, i samo to, ja sam im skrenuo pažnju na važnost priče. Dobra priča, dobro nacrtana čini dobar strip. Skrenuo sam im pažnju, takođe, na ograničenja kod korišćenja tuđih priča (šta je autorsko pravo, pravo kopirajta i dr.). Onda je Dejan od mene tražio, kad sam već izmislio problem, da ga rešavam. I stvarno, za njegove prve stripove, pa i kasnije, ja sam mu davao ideje šta bi moglo da se nacrta kao strip. Te ideje su bile u vidu kratkih sinopsisa, jer niti sam ja pisao priče, niti sam znao kako treba da izgleda scenario. On je pravio scenarija, znaci izmišljao likove, kadrirao, dodavao dijaloge (ja sam ponekad ispravljao pravopisne greške). Kada smo stigli do priča o Elazaru, on se već toliko izveštio da mi ni sada nije jasno kako je od onih potpuno nefotogeničnih sinopsisa mogao da napravi nešto sto je ličilo na strip, ipak čini mi se pomalo nestandardan i netipičan.
   „Elazar“ je, možda, najznačajnija stvar koja se desila Dejanu na putu strip crtača. Postao je - autor. Taj album je bio nešto potpuno novo u odnosu na tekuću produkciju, originalan i po tematici i po realizaciji, i ako nije spadao u naročito komercijalne poduhvate, doneo je nešto vrednije: izdvojio je svog mladog autora iz mase onih koji su radili, ko bolje, ko slabije, na standardan način onoga što se smatralo stripom. Što se tiče, pak, teksta on je bio u duhu aktuelnih događanja u svetskoj i našoj književnosti (Borhes, Pavić, Markes, Kiš, Brodski), originalan onoliko koliko su dopuštale naše skromne snage, a i ako bi se pronašla neka sitnija krađa - kradeno je od najboljih. I sada mi je žao što ovde, kod nas, nije moguće ni najskromnije živeti od autorskog stripa, jer da je to bilo moguće možda bih ja još ponešto uradio, sa Dejanom ili nekim drugim, a komercijalni strip me uopšte ne interesuje (ne znam ni o čemu se radi u stripovima koje sada radi moj nekadašnji „ortak").

   Kako ste se snalazili u ulozi scenariste stripa?
   Ne znam da li ste primetili kako sam lako objasnio činjenicu da sam za potrebe svog sina napisao par scenarija. Gotovo bi čovek rekao: pa, mogao je i Perin tata to da uradi za svog sina. Ali, naravno, sve tate vole svoje sinove što ne znači da baš svi mogu da im pišu scenarija ili komponuju muziku. Treba tu još nešto osim ljubavi i volje. To nešto se, voljom Svevišnjeg, zateklo u našoj kući. Ja sam čitav radni vek proveo na poslovima gde je na kraju „trake“, kao finalni proizvod mog posla bio neki odštampan tekst. I što je najvažnije, taj tekst je postajao „javan“, često pažljivo analiziran, jer je mogao da proizvede ovakve ili onakve posledice za konkretne ljude, a dok sam bio mlađi tekstovi su mi prolazili kroz prethodnu, nekada rigoroznu i ne baš dobronamernu recenziju. To je kao škola bilo važno - nauči vas da se rečima ne možete olako koristiti, da pisana reč traži disciplinu i odgovornost.

   Postojalo je nekoliko inicijativa da „Elazar“, strip koji se radili sa Dejanom i koji i danas, po nekim mišljenjima, slovi za najbolji jugoslovenski strip, dobije svoj nastavak…
   Ima, međutim, nešto što mi je jednom prošlo kroz glavu, pa brzo potisnuto i zaboravljeno. Ima neke indirektne veze sa stripom. Pre neki dan prolazeći pored knjižare na Bulevaru video sam u izlogu knjigu „Nemanjići“. Ušao sam da vidim o čemu se radi, pošto sam nešto čuo o toj knjizi. To su neki tekstovi o Nemanjićima koje su napisali Vladimir Kecmanović, mlad pisac, donekle afirmisan ili bar „obećava“ i Dejan Stojiljković, o kome ne znam ništa, a knjigu je ilustrovao niški ilustrator i s crtač stripa Dragan Paunović, o kome takođe ne znam ništa. Knjiga nije naročito obimna, štampana je na posebnoj hartiji, ima dosta ilustracija u koloru ( u stilu Paje Jovanovića ili nekog iz drugog ešalona posle Ilje Rjepina, što znači da mi se baš ne dopadaju, jer sam „mlad“ u duši i volim stvari rađene sto godina posle tog manira). Tekstove nisam čitao. Kakve to veze ima sa svim prethodno rečenim? Ima utoliko što me je podsetilo na onu zaboravljenu polu-ideju a koja nije bila baš „najoriginalnija“ ni kada mi je prošla kroz glavu. Vi ste mladi, pa vam možda film „Treći čovek“ ne znači ništa a meni je to jedan od najboljih filmova koji sam gledao (Režija Kerol Rid, scenario Greham Grin, glavna uloga Orson Vels). Elem, pošto je taj film postigao velik uspeh i kod publike i kod kritike, g. Grin je na osnovu filma, po sopstvenom scenariju - napisao roman. I, eto, to je ta ideja: legende o Elazaru crtane su na osnovu scenarija, a možda bi bilo interesantno napisati tekstove legendi po stripu ilustrovanih nekim kvadratima iz stripa uz dodatak i nekih novih, atraktivnih ilustracija. Finalni proizvod bi bio sličan ovim „Nemanjićima“ uz garantovano bolje ilustracije. Tu ideju niti sam kome izložio, niti bih, da nije došla na red u povodu ovog našeg „razgovora". Da ste ovde, i da se bavite izdavaštvom, o tome bismo mogli razgovarati, iako nisam siguran da me možda ne bi „mrzelo“ da bilo šta radim. Zato, najbolje je to zaboraviti i ako ljudi svašta rade pa u tom kontekstu ideja, možda, i nije blesava.

   Koliko pratite strip poslednjih godina i kako ocenjujete situaciju u domaćem stripu? Koliko uopšte društvene okolnosti utiču na strip i kulturu uopšte? Kakva je situacija u Novom Sadu?
   Ostavili ste mi priličnu slobodu da  „pričam" a vi da to uobličite, što je svakako značajna pomoć „intervjuisanom", međutim, tu postoji jedan fundamentalni problem koji u meni izaziva otpor. Naime, kada bih prihvatio da govorim o svemu što ste vi naveli kao interesantne teme, bojim se da bih sebi dao previše značaja, da bih, manje-više privatne stvari i stavove, bez nekog opštijeg smisla i razloga pokušao da izdignem na nivo koji te stvari nemaju. To bi to bilo prepotentno i krajnje neskromno i kao takvo neprihvatljivo. Ne mislim da se tu radi ni o lažnoj skromnosti, ni o bekstvu od sopstvenog života, već o ličnoj, ali čini mi se i objektivnoj oceni, o svom mestu među ljudima.

   Betmen-Čovek šišmiš, stripovski super junak (koji to nije jer je „običan“ čovek), od svog „rođenja“ na stranica „Detektivskih stripova“ („Detectiv comics“ - DC) 1939. godine, kada su ga osmislili golobradi početnici Bob Kejn i Bil Finger, pleni pažnju generacija dečaka širom zapadnog sveta a ni devojčice nisu ostale ravnodušne na bogatog, tajanstvenog, maskiranog osvetnika. U ovog „samoproizvedenog ljudskog supermena“ autori su uneli svoje ideje o tajanstvenom osvetniku u megalopolisu (za ugled su im poslužili, danas već zaboravljeni, vestern osvetnik „Zoro“ i urbani osvetnik „Senka“). Betmenova popularnost je rasla i padala ali je opstajala; polovinom 1980-tih uredništvo DC komiksa uvidelo je da njihovi stari junaci, u novim vremenima, više nisu dovoljno atraktivni pa je potrebno njihovo „osveženje“ i to počev od najtrajnijih heroja među kojima je (uz Supermena) i Betmen. Posao „osvežavanja" Betmena majstorsko je obavio Frenk Miler a za njim su krenuli i drugi autori stvaraju nekoliko varijanti Čoveka-šišmiša i njegovog univerzuma. Najnovija verzija sa naslovom „Betmen: Prvi vitez“, pod etiketom „DC Black Gold“, originalno objavljena prošle godine, ekspresno je štampana i kod nas u izdanju „Čarobne knjige“, u specijalizovanoj edicija „DC gold hot!“; kako se to inače radi u belom svetu, storija je najpre publikovana u tri mesečne sveske koje su zatim sabrane u knjigu.

   Priča „Prvog viteza“ započinje prvim stranama „Gotam siti gazete“ od 25. i 30. maja 1939. godine sa naslovima vezanim za Betmena odnosno ponudom izvesne radio stanice da će platiti 2.500 dolara za dokaz o postojanju Betmena. Slede table na kojima se govori o približavanju novog velikog rata, scene obraćanja (preko radija) tajanstvenog Glasa svojim podanicima-kriminalcima odnosno konstatovanja policije da je još jedan zvaničnik brutalno ubijen. Komesara Gordona, na mestu tog zločina, od buljuka reportera spasava bogataš Brus Vejn; komesar ga zna još iz vremena kada je dečak prisustvovao ubistvu svojih roditelja. Ova tragedija i dalje prati sada stasalog mladog čoveka koji povučeno živi sasvim sam i veliki je humanitarac. Razgovor se dotiče i Betmena za koga kruže glasine da je delom čovek a delom šišmiš! Dešavanja se nadalje razvijaju vrlo brzo: Betmen spasava gradonačelnika koga su napali izobličeni ljudi neverovatne snage; u tom sukobu osvetnik je ranjen a pomaže mu lokalni rabin, neizvesnost i strah lebde nad gradom dok se u zatvoru Blekgejt spremaju da izvrše smrtnu kaznu na elektičnoj stolici a Gordon i upravnik zatvora Šelbi razmenjuju teške optužbe; u egzekuciju se, kako bi je sprečio, umeša Betmen ali biva uhvaćen, vezan za stolicu a struja puštena! I tu je kraj tek prve sveske!

   Nastavak je jednako vratoloman i ne ostavlja čitaocima vremena za predah: napadi na sistem vlasti u Gotamu se nastavljaju jer namera Glasa je da preuzme vladanje gradom kad više ne ostane živ ni jedan funkcioner; Betmen preživljava elektičnu stolicu, leči svoje rane a mlada glumica u filmu koji Vejnova kompanija pomaže otkriva da je Vejn Betmen i zaljubljuje se i u jednog  u drugog; Betmen traga za tajnom moćnih napadača i zaključuje da su svojevrsni zombiji (ljudi dovedeni na ivicu života i smrti), ambicije šefa zatvora da preuzme vlast u policiji nisu više tajna, batinaši prete rabinu... U finalnom obračunu, dok Gotam gori, otkriva se da šef zatvora ipak nije glavni kriminalac već samo paravan za nekoga mnogo perfidnijeg...

   „Prvi vitez“ je specifična mešavina ikonografije na kojoj se serijal o Betmenu temelji sa iskustvima petparačke palp pompeznosti i senzacionalizma (u čijim okriljima je originalni Betmen i nastao) uz dodatak istorijskog konteksta koji je upadljivo izostajao u ranijim inkarnacijama ovog heroja jer se insistiralo na „izmeštenoj realnosti“. Rezultat novih momenata je pominjanje nacističkog terora nad Jevrejima, lakše identifikovanje Gotama sa Njujorkom, realniji uvid u kriminalne rabote gangstera ili prostituciju. Upadljiv je izostanak Betmenovog vernog sluge, svojevrsni „retro“ stil njegovog kostima (sa dužim ušima); to što nema „Betmobila“ ili previše raznih korisnih spravica može se manje-više objasniti početnim fazama njegovog osvetničkog pohoda (možda zbog toga ni poslovična pećina sa šišmišima nije još uređena?). U svakom slučaju izostanci i odstupanja privući će pažnju vernih ljubitelja ovog heroja i dati im dodatne teme za promišljanja i predomišljanja nad strip štivom. Iskusni scenarista Den Jurgens (1959) uspeo je da pronađe novi ugao posmatranja i redefinisanja mita o Betmenu, dokazujući da je potencijal za razvoj ovog junaka daleko od istrošenosti. Crtač, ne manje zapaženi, Majkl Perkins (1969) junački je odradio svoj deo posla. Njegove table su zasićene intenzivnim bojama, kadriranje i filmska montaža dodatno ubrzavaju ionako oštre akcije. Slike se, u najboljoj tradiciji 1980-tih, prostiru do ivica stranica, urastaju jedna u drugu kao da se bore za primat pažnje čitaočevog oka. Ono što je „dodatni (vizuelni) začin“ jeste crtež koji oponaša fotografije (posebno kada je reč o prizorima grada, ulica, kuća ali i ljudskih portreta) što stvara atraktivni pseudo dokumentaristički štimung prošlih vremena.

   Zaključimo da je „Betmen: Prvi vitez“ svakako vrlo zabavan, interesantan i intrigantan strip koji razvija mit o Betmenu kao ikoni popularne kulture XXI veka vodeći ga u sasvim novi univerzum vrlo blizak istorijskoj realnosti.

SVEŽE!
HOLYBURGER

Nova mednarodna antologija svetih stripov, ki vas ne bodo odrešili branja!

Stripi: L.L. de Mars (FR), Matej Kocjan – Koco (SI), Anke Feuchtenberger (DE), Malcy Duff (SCT), Domen Finžgar (SI/SCT), Jorge Quien (AR), Jakob Klemenčič (SI), Rikke Villadsen (DK), Lukas Verstraete (BE), Marcel Ruijters (NL)
Spremna beseda: Domen Finžgar

Deseterica mednarodnih stripovskih avtoric in avtorjev iz osmih držav se je lotila stvarjenja nove knjige morale in postave, v katero so vključene tudi tiste teme, ki jih v obstoječih svetih tekstih ni mogoče najti. Holyburger, sveta knjiga stripa, tako na več kot 300 straneh prinaša odgovore na številna vprašanja, ki nas mučijo v sodobnosti. V njej so zbrani stripi, ki s prepotrebno svežino in avtorskim pristopom obravnavajo vprašanja o enakosti spolov, kloriranje, stranpoti evolucije in spolne reprodukcije, rituale, smiselnost obstoja zemeljskega in nadzemeljskega, pa tudi svet pred velikim pokom.

Več →

Slava stripu

Hočem svoj izvod!

NE ZAMUDITE!

RAZSTAVA

Jure Engelsberger & Elisa Menini:
Smrt, čevljar in zlati fant

Japonski miti in slovenske ljudske
razstava stripov ter ilustracij
Galerija Kresija, Ljubljana
Na ogled: do 27. februarja 2025

V Galeriji Kresija je na ogled razstava del slovenskega ilustratorja in striparja Jureta Engelsbergerja ter italijanske striparke Elise Menini, ki sta tudi v središču pozornosti letošnje edicije mladinskega natečaja Živel strip! Živela animacija!.
V petek, 14. februarja, ob 17. uri bo ob razstavi potekal tudi pogovor z Juretom Engelsbergerjem in kamišibaj predstava Smrt in čevljar.

Zaradi omejenega števila obiskovalcev so obvezne prijave na naslov: core@mail.ljudmila.org.

Več o razstavi →
ŽIVEL STRIP! ŽIVELA ANIMACIJA! 25
Več informacij o natečaju: www.zivelstrip.net
Rok za oddajo del na natečaj: 13. marec 2025.

PREDAVANJE
Razlita Tinta | Stripovska galaksija Jima Woodringa
predavanje

ponedeljek, 17. februar 2025, ob 20.00
Kino Šiška, Ljubljana

Jim Woodring, legenda ameriškega alternativnega stripa, je avtor obsežnega opusa stripov o Franku, kultnem antropomorfnem junaku, ki skupaj z drugimi bolj ali manj čudaškimi liki živi v nadrealistični pokrajini nekje med sanjami, halucinacijami in podzavestjo.
V Frankov prepričljiv in očarljiv stripovski univerzum, v katerem domala ni besed, nas bo na predavanju popeljala Katja Štesl, stripovska kritičarka in članica uredništva Stripburgerja, ki je k slovenski izdaji prispevala tudi odlično spremno besedo.
Več o dogodku →

Če še niste, le hitro vzemite v roke Woodringovo kompilacijo kratkih stripov o Franku, ki smo jo izdali konec lanskega leta!
Več →
Hočem svoj izvod!

ČEZ MEJO!

Mednarodni knjižni sejem v Bologni

Po lanskoletni odmevni predstavitvi Stripburgerja v okviru programa častnega gostovanja Slovenije v Bologni so letos organizatorji največjega mednarodnega knjižnega sejma otroške in mladinske literature na svetu glavno urednico revije Tanjo Skale povabili v mednarodno strokovno žirijo za prestižne nagrade BolognaRagazzi Award v kategoriji stripi (BRAW Comics 2025).

Več →

Biblioteka Matice srpske je upriličila izložbu stripova pod nazivom "Priče iz oblačića". Autorke izložbe Irena Zečević i Ana Glušac pažljivo su probrale svu građu, vodeći računa da predstave što starije stripove koji su zastupljeni u fondu.

– Definisan kao "priča u slikama koju prate tekstualni dodaci, odnosno dijalozi", strip ima svoju dugu istoriju, čiji začeci datiraju još iz 2. veka. Od isklesanih crteža na Trajanovom stubu, preko štamparskih presa, "šarenih oblačića sa tekstom", inspiracije mnogim umetnicima, dobio je status "devete umetnosti". Istorijski "hod kroz vreme" pratio je njegove promene, kako u formi, tako i u sadržaju, dok puni zamajac dobija sredinom 19. veka – kažu autorke.

Najbrojniji su stripovi u vidu monografskih publikacija, a deo izložbe čine i stripovi zastupljeni u periodici. Najstariji među njima je iz 1884, objavljen u dečjem listu "Neven". Urednik Jovan Jovanović Zmaj, po ugledu na zapadne modele takvih časopisa, smatrao je da bi se listu povećala čitalačka publika ako bude oplemenjen stripovima, što se pokazalo kao dobra zamisao.
Osim "Nevena", zanimljiv je i ilustrovani dečji list "Veseli četvrtak", koji je izlazio u Beogradu 1932. i 1933. godine. Pažnju pleni i zabavni list u stripu "Mika Miš" iz 1936. godine, kao i "Politikin zabavnik" iz 1939. godine.

Izložba je obuhvatila različite stilove i žanrove, omogučavajući posetiocima da istraže bogatstvo i raznolikost stripa kao umetničke forme. Deo stripova je sa istorijskom tematikom, od kojih izdvajamo "Građanka na prestolu kraljica Draga", objavljen u "Zabavniku", ilustrovanoj zabavnoj reviji u stripu iz 1941. godine.

Tu su i popularni Lunov magnus stripovi sa junacima kao što su Veliki Blek, Zagor i Teks Viler. Izloženi su i nezaobilazni Alan Ford, Robin Hud, Princ Valijant, Talični Tom i Dilan Dog.

Treba napomenuti da su Irena Zečević i Ana Glušac autorke "Kataloga stripova Biblioteke Matice srpske 1940-2010". Prigodnom izložbom želele su da zaokruže priču o katalogu i da podsete na omiljene strip junake našeg detinjstva, a mlađe korisnike da upoznaju sa kultnim likovima koji su oblikovali svet stripa.

Posetioci će ovu nesvakidašnju izložbu moći da posete u javnom katalogu Biblioteke Matice srpske do kraja februara, svakim radnim danom od 7.30 do 19.30 sati, a subotom od 7.30 do 13.30 sati. Ulaz je besplatan.

Novi satirični strip Berina Tuzlića sarajevskog strip autora nacrtan i napisan zajedno sa dva novosadska strip autora Nemanjom Radovanovićem i Novicom Milosavljevićem.

Strip na humorističan način govori o specifičnosti života Sprajderemena super heroja koji je parodija na Spajdermena.

Strip možete kupiti na www.comix.berintuzlic.com

   https://carobnaknjiga.rs/betmen-godina-prva

   Na trvrdim koricama (veličine 215x330 mm), u prevodu Draška Roganovića, Čarobna knjiga je krajem prošle godine objavila epizodu Betmen: Godina prva, jednu od onih ključnih epizoda, koje su redefinisale serijal polovinom osamdesetih godina. Epizoda je sastavljana od četiri dela, koji su izlazili u sveskama redovne edicije Betmen (#404–407) tokom 1987. godine, a centralna nit priče je dolazak policijskog inspektora Džejmsa Gordona u Gotam Siti i njegovo upoznavanje sa Betmenom. Važnost epizode sastoji se u tome što nam na novi način priča priču o događajima iz serijala koji su već (implicitno) poznati. Ovakve redefinicije serijala (tzv. reboot) postale su popularne upravo tokom osamdesetih godina kao odgovor na krizu u svetu superherojskog stripa.

   Superheroji, oličeni u likovima poput Supermena, Betmena ili Spajdermena, decenijama su sledili ustaljeni narativ. Bili su nepogrešivo na strani zakona, jasno razlučivali dobro od zla, i nikada nisu koristili silu izvan krajnje nužde. Ta moralna čistiota, koja je prožimala stripove od kraja tridesetih godina, odražavala je duh epohe u kojoj su prvi stripovi o Supermenu i Betmenu ugledali svetlost dana krajem tridsetetih godina 20. veka. Međutim, za četrdeset godina puno toga se promenilo u svetu, te su čitaoci stripova počeli da zahtevaju likove koji će odgovarati složenostima savremenog društva.

   U toj promeni paradigme ključnu ulogu odigrao je britanski strip-scenarista Alan Mor, koji je započeo redefinisanje superheroja u serijalu Miracle Man (1982), potom u Nadziračima (1986), i naposletku u Čudovištu iz močvare (1987), koje je radio za Marvel i DC Comics. Mor je superheroje prikazao ne samo kao nesavršene likove, već i kao bića koja često deluju izvan zakona. U Nadziračima, Mor ide tako daleko u preispitivanju koncepta superheroja da ih prikazuje kao opasne i u suštini nesposobne da reše društvene probleme. Kroz njihove neuspehe, Mor naglašava slabost i korumpiranost sistema u kojem deluju.

   Na ovakav pristup oslanja se crtač Frenk Miler, koji je izabran da redefiniše serijal o Betmenu. Njegovo delo Godina prva dolazi godinu dana nakon što je objavio kultnu epizodu Povratak Mračnog viteza (1986). Ovu drugu je samostalno napisao i nacrtao, dok je za drugu samo uradio scenario. (Miler je kod nas poznat od ranije po serijalu Grad greha originalno objavljen 1991. godine za Dark Horse Comics.) Te epizode su dve strane istog novčića. Dok Povratak Mračnog viteza istražuje Betmenov povratak iz penzije, Godina prva vraća nas na početak policijskog inspektora Gordona, osvetljavajući njegove prve korake kao heroja i formiranje partnerstva sa Betmenom.

   Oba epizode dele zajedničke motive: moralnu ambivalentnost, neuspeh institucija i neophodnost pojedinačne akcije u borbi protiv korupcije. U Povratku Mračnog viteza, Betmen se vraća u borbu protiv kriminala u Gotamu nakon duže pauze. Jureći za bandom, počinje da preispituje svoj moralni kodeks, prema kojem nikad nije ubijao, osim u najekstremnijim slučajevima. Na kraju, on krši ovo pravilo i postaje brutalniji, što ga transformiše u moralno ambivalentnu (tj. mračnu) figuru. Na ovaj način, Miller ulazi u oštar sukob s komercijalnim restrikcijama industrijskog stripa, u kojem glavni junaci nikad ne stare i nemaju problema sa svojim telom. Millerov Batman ne samo da je stariji, već mora da se prilagodi novom svetu koji ga okružuje i da preispita svoja moralna načela, što ranije superheroji nisu radili. Ipak, kroz ovu destrukciju moralne čistine, Miler daje serijalu novi život. Ovaj novi karakter, koji postaje ključno obeležje serijala, inspirisalo je seriju filmova o Betmenu, koje je u periodu 2005-2012 režirao Kristofer Nolan.

   Godina prva, međutim, ima drugačiji fokus – ona je, u osnovi, priča o Džejmsu Gordonu. Kroz lik Gordona, Miler istražuje duboko ukorenjenu korupciju velikog grada, moralne dileme pojedinca i težinu lične odgovornosti u suočavanju sa nepravdom. Gordon, sa svim svojim manama – propalim brakom, seksualnom aferom sa koleginicom i ugroženošću sopstvene porodice – prikazan je kao lik od krvi i mesa, daleko složeniji od glavnih likova superherojske tradicije pre osamdesetih.

   Miler u epizodi Godina prva takođe unosi jednu ključnu dramaturšku promenu u strukturi superherojskog stripa. Superheroji su ranije obezbeđivali srećan završetak epizode. Struktura priče je bila šablonska: iznenada se pojavljuju negativci; regularne državne formacije (policija, vojska) nisu u stanju da se izbore sa njima; iz mraka dolazi superheroj; posle “teške i neizvesne” borbe uspeva da ih savlada; zločinci su uhapšeni; red i pravda ponovo uspostavljeni. Čitaoci spokojno mogu da čekaju narednu epizodu. Kod Milerovog Betmena, međutim, završeci su prožeti pesimizmom. Korupcija Gotama je toliko duboka da institucije nisu sposobne da se izbore sa njom. Pojava Betmena, iako naizgled donosi nadu, ima ambivalentne posledice: njegov osvetnički pohod izaziva nasilnu reakciju kriminalaca, čineći borbu beskonačnom. Poslednji kadrovi, koji nagoveštavaju dolazak Džokera, snažno podcrtavaju ovu poruku – borba protiv zla u Gotamu nikada neće biti okončana.

www.stripovi.com od 2007. godine tradicionalno organizira godišnji izbor najboljih stripova iz protekle godine u dvije kategorije: najbolji strip album i najbolja strip sveska. Glasači mogu odabrati najviše 10 naslova u svakoj kategoriji, a svaki član stripovi.com ima pravo glasovati samo jednom!

Pripremili smo i bogat nagradni fond sa recentnim izdanjima domaćih izdavača (detalje ćemo objaviti na forumu, naknadno) kojima ćemo nagraditi najsretnije sudionike u izboru. Izbor, kao i svake godine, traje cijelu veljaču, od 1.2.2025 do 1.3.2025, kada će biti objavljeni rezultati glasovanja i dobitnici nagrada.
Hvala na sudjelovanju!

Spoštovani!

Konec januarja bo, ob 100 letnici rojstva Miki Mustra, Pošta Slovenije izdala priložnostno znamko. Februarja bo v Mladinskem gledališču premiera družinske igre o treh Mustrovih junakih. O vseh ostalih dogodkih vas bomo pravočasno obveščali.

Spomnite se svojega otroštva in se poveselite z nami.

Srečno!

Strip.art.nica Buch
www.stripi.si

Miki Muster

Dogodivščine Zvitorepca, Trdonje in Lakotnika:
Trije mušketirji
Režija: Matjaž Pograjc

Napete pustolovščine treh prijateljev, ki v pravljičnem času cestnih roparjev, skritih zakladov in bitk za nasledstvo rešujejo kraljestvo … Spopadajo se s sovražniki, ki naganjajo strah v kosti, a njihov iskrivi duh vedno najde pravo pot iz zagate. Izgubljene dragocenosti, skrivnostne spletke, vratolomni preobrati – nič ni preveč za naše tri junake, zgled pravega prijateljstva in boja za pravično stvar. Elegantni Aramis, modri Athos, uživaški Porth… Ups, ne, pomota. Govorimo pravzaprav o Zvitorepcu, Trdonji in Lakotniku! Vse drugo pa drži.

Želvak Trdonja, lisjak Zvitorepec in volk Lakotnik bodo na oder stopili naravnost iz stripa znamenitega Mikija Mustra. Letos, 2025., praznujemo stoletnico njegovega rojstva. Ob tej priložnosti se mu bo poklonilo tudi v Slovenskem mladinskem gledališču. Matjaž Pograjc z ekipo bo Mustrovo mojstrsko risbo, dodelane in sočne dialoge, živopisne dogodivščine in pronicljivi humor gledališko pregnetel s svojevrstnim prepletom lutkarstva, dramske igre in videa, vse to pa še glasbeno in koreografsko razgibal. Vsi za enega, eden za vse!

Igrajo:
Jurica Marčec k. g. – Zvitorepec
Klara Kastelec k. g. – Trdonja
Ivan Peternelj – Lakotnik
Janja Majzelj – Gulikoža
Maruša Oblak – Baronica
Robert Prebil – Ropar 1, Enoroki, Kralj
Romana Šalehar – Krčmarica
Dario Varga – Kapitan, Princ
Liam Hlede k. g. – Ropar 2, Enooki
Boris Prevec k. g. – Ropar 3, Stražar
Ideja in scenarij: Klara Kastelec, Matjaž Pograjc
Glasba: Silence (Boris Benko, Primož Hladnik)
Koreografija: Branko Potočan
Scenografija: Estrihi in ometi (Sandi Mikluž, Tomaž Štrucl)
Kostumografija: Neli Štrukelj, Jana Seliškar
Oblikovanje videa: Luka Dekleva
Svetovalec za igro z masko: Brane Vižintin
Oblikovanje mask: Jana Seliškar
Lektorica: Magda Lojk
Oblikovanje svetlobe: Matjaž Brišar
Oblikovanje zvoka: Marijan Sajovic
Oblikovanje maske: Nathalie Horvat
Asistent režije: Mitja Lovše
Vodja predstave: Liam Hlede
Videotehnik: Peter Ban
Tonski tehnik: Matija Omerzu
Rekviziterka: Tina Krajnc
Garderoberka: Slavica Janošević
Odrska dela: Boris Prevec

DEDPUL JE PREŽIVEO MNOGO TOGA, ALI NIŠTA NE BOLI KAO SLOMLJENO SRCE.

Kako će regenerišući degenerik da se izbori sa bolom? Tako što će ga nanositi drugima.

Kao otac jedne genijalne devojčice i jedne krvožedne simbiotkinje, da li je on uopšte dobar uzor? Pogotovo kada ga napadne sekta čiji su sledbenici opsednuti smrću.

„DEDPUL: KRVNO SRODSTVO“ na LETEĆEM STARTU po ceni od 940 dinara!

Nabavi svoj primerak putem našeg sajtaili kupi u klubovima čitalaca Čarobne knjige.

Prelistaj OVDE • PORUČITE ODMAH

PALA JE ODLUKA KOJI ĆE BITI SLEDEĆI KOSPLEJ! PRED VAKANOM JE IZNENADA VELIKI IZAZOV!

„MOJA LUTKA ZA OBLAČENJEˮ 6 na LETEĆEM STARTU po ceni od 400 dinara.

Novi broj možete poručiti putem našeg sajta ili kupiti u klubovima čitalaca Čarobne knjige.

STUDENTSKI KULTURNI CENTAR BEOGRAD – SREĆNA GALERIJA

CIKLUS IZLOŽBI I PREDAVANJA: STRIP I ILUSTRACIJA

5. FEBRUAR 2025. Srećna galerija SKC Beograd (18.30) / Velika Sala SKC Beograd  (19.00)
TIHOMIR ČELANOVIĆ, „BAGZ – SVITANJEM POČINJE ZVUK“, (System Comics, Beograd, 2024), izložba i promocija strip albuma

Na promociji govore: Tihomir Čelanović, autor; Igor Marković, izdavač; Pavle Zelić, teoretičar stripa

Izložba traje do 14. februara 2025.

Ova izložba donosi radove ilustratora Tihomira Čelanovića povodom objavljivanja strip albuma „Bagz – Svitanjem počinje zvuk“. Radi se o izdanju koje na sto kolornih strana donosi diplomski rad ovog autora - album dopunjen sa oko 50 novih strana teksta, ilustracija i do sada neobjavnjenih strip kaiševa čiji su glavni likovi muva Pedro i buva Morcina, ali i mnogi drugi žitelji ovog insektoidnog bajkovitog carstva. Pored printova biće izložene originalne table, ilustracije, skice, a biće organizovano i crtanje uživo, kao i tribina na kojoj će se govoriti o ovom stripu.

Tihomir Čelanović je odrastao u Kotoru, a Fakultet primenjenih umetnosti i dizajna završio u Beogradu. Diplomirao strip albumom „Eudora: Svitanjem počinje zvuk“ 2001. godine. Radio je ilustracije za mnoge dečije knjige, udžbenike i slikovnice (Kreativni centar, Klet, Zavod za udžbenike, Odiseja, Draganić, Pčelica, Vulkan, Laguna). Sarađivao je sa kolegama na kratkim stripovima koji su objavljeni u albumima i magazinima (Q strip, Vekovnici, Strip pressing, Striper, Lavirint, Grafička zavera, Strip vilajet, Bager). Od 2005. godine sarađuje i sa francuskim izdavačima. Album “Trum” radio je za Soleil, adaptaciju filma „Taksi“ (TAXI) u produkciji Lika Besona 2008, a album “Le Diurne” za 12Bis. Za našeg izdavača System comics objavio je 2013. godine kompilaciju kratkih stripova „Moderna mitologija rađa svakakva čudovišta“, a 2024. „Bagz – Svitanjem počinje zvuk“, dopunjeno izdanje. Kao storibord animator radio je u studiju za animaciju “Iervolino & Lady Bacardi entertainment”. Od 2014. svira u bendu Alhambra (sa suprugom Martom) koji je objavio album „Cvet“ 2023. godine. Zajedno imaju ćerke Lenu i Emu. U pripremi je strip album “Personal mythology”.