...Na Letećem startu po ceni od 1.200 dinara!

Lutanja i avanture otpadnika Džeremaje i njegovog saputnika Kurdija po postapokaliptičnoj Americi stekli su armiju poklonika širom planete. Ovaj raskošni i uznemirujući serijal opominje nas koliko su krhki temelji naše civilizacije i kako je ljudska priroda podjednako veličanstvena i zastrašujuća.

DŽEREMAJA, TOM 11 i 12, na Letećem je startu na našem sajtu, u striparnici „Alan Ford“ na Novom Beogradu i Klubu čitalaca Čarobne knjige „Bulevar Books” u Novom Sadu, po ceni od 1.200 dinara, od srede, 29. aprila, do subote, 2. maja. Posle Letećeg starta, cena u našim klubovima čitalaca i na sajtu iznosiće 1.350 dinara, a u ostalim knjižarama 1.799 dinara.

Striparnica „Čarobna knjiga“ u Dečanskoj 5 u Beogradu zatvorena je zbog trenutne situacije.

PRELISTAJTE OVA IZDANJA:
Džeremaja 11: issuu.com/carobnaknjiga2/docs/d_eremaja_11_issue
Džeremaja 12: issuu.com/carobnaknjiga2/docs/d_eremaja_12_issue

  ...Best of Bocko i Kiki Rot!

    Sa namerom da svima koji su usled pandemije korona virusa u svojim kućama pruži sadržaje iz oblasti stripa, leskovačka Škola stripa omogućava pristup izdanjima koje je objavilo Udruženje ljubitelja stripa i pisane reči "Nikola Mitrović Kokan" u PDF formatu.

    Monografija posvećena bardu srpske karikature i stripa Miodragu Veličkoviću Mivelu (1943-2010), "Best of Bocko".
    LINK: Miodrag Veličković Mivel - Best of Bocko

     Monografija posvećena osnivaču škole, Nikoli Mitroviću Kokanu (1933-1997), "Kiki Rot".
    LINK: Kokan - Kiki Rot

    I podsećamo na ranije priloženi "Leskovački strip1950-2010".
    LINK: Leskovački strip 1950-2010

    I zato #OstaniKodKuće !

  ...Četrdeset godina od „Nemoralnih“.

Cijela jedanaesta stranica zagrebačkog „Studentskog lista“ broj 766 (s nadnevkom 25. travanj 1980.) bila je posvećena – stripu.

Donja polovica stranice „Studentskog lista“ donijela je dvije table stripova. Tablu „Huljica“ naslovljenu „Brusim-brusim škarice“ koju je Radovan Devlić nacrtao u Zaprešiću (otuda i oznaka „Majstorska radionica Zaprešić“ unutar stripa), te tablu „Le Headhunterza“ - stripa kojeg tek očekuje revalorizacija, a predmijevamo i reafirmacija u kontekstu tzv. „treće generacije“ hrvatskih autora.

Na gornjoj polovici stranice „Studentski list“ je objavio kao svoj „noseći materijal“ - strip „Nemoralni....“. U zaglavlju je kao nositelj copyrighta naveden nitko drugi nego – Andrija Maurović, te je još u zaglavlju navedeno „ekskluzivno za SL“.

Inače, to nije bila prva „suradnja“ Maurovića i „Studentskog lista“!?

Krajem 1976. godine, upravo u vrijeme kada je Maurovića organizirana prva izložba stripa u Galeriji Nova, na stranicama „Studentskog lista“ startao je strip „Povratak Starog Mačka“, scenarista je bio Ive Šimat Banov - student povijesti umjetnosti na Filozofskom fakultetu i Maurovićev prijatelj, u kojem je radnja bila smještena u suvremeni Zagreb, ali je taj prvi nastavak ujedno i jedini koji je objavljen.

„Nemoralni....“ je položena, vodoravna polutabla stripa (dvije pasice/šlajfne), sa sedam sličica. Bravurozno nacrtana. Četiri sličice u gornjem redu, tri u donjem redu. Priča je o Francu i Miciki, koji spas od proloma oblaka pronalaze u samostanu, gdje pohotni svećenik Franca uspava „prošekom“ (vinom), te se nakon toga zajedno sa Stipom (?!) posvećuje razvratnoj noći s Micikom... Iz dijaloga koji protagonisti vode između sebe, može se zaključiti da je Micika imala prethodni dogovor sa svećenikom!?

U biti radilo se o prvom objavljivanju, odnosno premijernoj javnoj prezentaciji nekog od Maurovićevih porno-stripova, stripova koje je stari majstor godinama crtao, očito ponajprije za „svoju dušu“, a za čije su postojanje vjerojatno (ili sasvim sigurno) znali svi ili barem većina posjetitelja  umjetnikova stana-ateljea na Pantovčaku br. 45, jer ih je nije „skrivao“, nego ih je nesebično pokazivao svakome koji bi za njih pokazao zanimanje.

O Maurovićevim pornićima moglo se između redaka pročitati ponešto u pokojem tadašnjem intervju s njime, a pojedini kadrovi iz tih pornića objavljeni su u dokumentarcu kojeg je režirao Joja Remenar.

Autor ovog teksta imao je nepunih sedamnaest godina kada je otišao u posjet Andriji Mauroviću (kao gimnazijalac, iz Pazina). Posjet i susret mi je organizirao Mladen Hanzlovsky, autor spomenute Maurovićeve izložbe u Galeriji Nova (koju je vodila slikarica Ljerka Šibenik), osoba od „umjetnikovog povjerenja“. Već u tom susretu nakon što sam pokazao zanimanje za njegov rad, Maurović mi je, uz druge originale iz stripova i slika koje je imao kod kuće, pokazao i nekoliko pornića, koji su bili crtani olovkom.

Moram priznati – bio sam iznenađen!

Nešto sasvim drugačije od njegovih vesterna, povijesnih stripova ili – primjerice – „Gričke vještice“. Koliko se sjećam, originale stripova držao je ispod kreveta.

U svom drugom dolasku na Pantovčak, kada sam s njim napravio intervju za omladinski list „Val“ iz Rijeke (s kojim sam otprije surađivao), Maurović mi je dao „fotografsku“ presliku formata nešto manjeg od A-4 jednog svog pornića i rekao da ga slobodno objavim. „Neka narod vidi!“ – prisjećam se njegovih riječi.

Zajedno s intervjuom, kojeg sam kasnije na urednički zahtjev „proširio“ opisom stana u kojem je Maurović živio, u redakciju „Vala“ poslao sam našu zajedničku fotografiju i tu „fotografsku“ presliku pornića. Intervju mi je (ponešto skraćen) - objavljen. Fotka isto tako, ali pornić – nije.

Rečeno mi je da je razlog bio u nedostatku prostora, odnosno drugim tekstovima koji su isto čekali na objavljivanje u „Valu“. Iskreno, bilo mi je važno da je objavljen intervju, a nisam uopće razmišljao da je propuštena prilika za prvo javno objavljivanje porno-stripa Andrije Maurovića!?

Koju godinu kasnije shvatio da je problem ipak bio u tome što se urednik „Vala“ uplašio eksplicitnosti samog stripa, kako u crtežima, tako i u besramnosti dijaloga u oblačićima.

No, vratimo se na objavljivanje u „Studentskom listu“.

Koliko sam uspio rekonstruirati zasluga da Maurovićev porno-strip ugleda svjetlo dana u tom omladinskom listu (koji je bio dotiran od strane „države“) ponajprije pripada Ninoslavu Kuncu, koji je u njemu bio urednik stripa.

Uostalom, dva i pol mjeseca ranije Kunc i njegov kolega Krešimir Zimonić su na stranicama istog tog „Studentskog lista“ objavili ingeniozan „foto-strip monovju“ s Andrijom Maurovićem, u kojem nema čega se 79-godišnji umjetnik  nije dotakao.

Od Mirka Ilića, „Dečjih novina“, Norberta Neugebauera, dokumentaraca o sebi, Vere Horvat – Pintarić, Nedeljka Dragića, „Novog kvadrata“, ULUPUH-a, „Povratka Starog Mačka“, Umjetničkog paviljona, do  Gandhija...

Ninoslav Kunca prisjetio se reakcija na svoje uredničko čedo - objavljivanje stripa „Nemoralni“:
„Reakcije što se tiče objavljivanja tog stripa su bile vrlo, vrlo pozitivne. Jer „Studentski list“ je bio poznat po tome da je znao šokirati svoje čitaoce, bavili smo se nekim vrućim i pomalo skandaloznim temama... Dakle, namjera redakcije je bila da se bude provokativan koliko se može biti u kontekstu vremena i prostora. Maurovićev pornić – po pismima čitalaca shvatili smo da je to bio pun pogodak! Naime, mnogi nisu ni znali za taj dio njegovog strip opusa, prije „Studentskog lista“ nisu nigdje imali to prilike vidjeti. Danas se o tome dosta zna, izdana je knjiga, izlagano je na izložbama... Ali u to doba to je ipak bila prilična tabu tema!

Koju godinu nakon samog objavljivanja, saznao sam da ipak „Nemoralni...“ nisu izašli u 100 posto originalnoj verziji, što mi je skoro četiri desetljeća kasnije potvrdio i sam Kunc:
Redakcija je bila apsolutnog stava da se Maurović objavi bez cenzure! Međutim, kada smo malo bolje razmislili, shvatili smo da bi  - ako ne sam list, onda -  barem glavni urednik mogao imati problema radi toga, pa smo ipak išli na jednu „laganu cenzuricu“...

Inače, o kvaliteti, pa i važnosti samog „Studentskog lista“ u tadašnjem novinarskom i društvenom okruženju rječito svjedoče imena suradnika kulturne rubrike (od kojih je većina i danas aktivna): Željko Ivanjek, Dubravko Torjanac, Antun Maračić, Mladen Vukmir, Ivan Molek i drugi.

Istog tog 25. travnja 1980. godine Europu i svijet bila je potresla vijest da je u avionskoj nesreći - u kojoj se srušio danski "Boening 727", s britanskim turistima na liniji Manchester - Tenerife,  poginulo svih 146 putnika i članova posade. Misli javnosti u našoj zemlji bile su uperene prema  Kliničkom centru u Ljubljani, gdje se liječio Josip Broz Tito, jugoslavenski predsjednik i šef komunističke partije, i svakodnevnim objavama liječničkog konzilija.

Autor ovih redaka je pak s neskrivenom stripofilskom strašću u rukama prevrtao 766. broj „Studentskog lista“ (nije ga bilo na kioscima, pa sam - kao i na drugi zagrebački omladinski list „Polet“ – se bio preplatio – prije svega zbog stripova koji su u njima izlazili; usput budi rečeno te 1980. na stranicama „Poleta“ više nije bilo novokvadratovaca, nego je njihovo mjesto „preuzeo“ Reiser). I izrezak sa stranicom „Studentskog lista“ s Maurovićevim pornićem spremio u svoju arhivu.

I evo, upravo se navršilo četrdeset godina naše međusobne „vjernosti“...

  ...Švindleri - TV serija po srpskom stripu!

U subotu 25. aprila 2020. na programu RTS 1 od 20.15 časova počinje emitovanje igrane TV serije "Švindleri" koju su, po scenariju Đorđa Milosavlјevića, režirali Nemanja Ćeranić i Miroslav Lekić. Serija je snimlјena u koprodukciji Telekoma i RTS-a, a izvršni producent je kuća Atos iz Beograda.

Ovo je prva velika televizijska serija nadahnuta jednim srpskim stripom — "Svindl" scenariste Milosavlјevića i crtača Mirolјuba Milutinovića - Brade iz 1993. godine.

Siže TV serije: U septembru 1930. Državna klasna lutrija Kralјevine Jugoslavije objavila je da je izvučena srećka sa glavnom novčanom nagradom Turističke lutrije, i to u iznosu od neverovatnih milion dinara.

Dva sitna prevaranta, Ivan Razumović Ika i njegov pajtaš Boža Baćković, vraćaju se u svoje rodno mesto, Palanku, pošto su saznali da je nagradu na lutriji dobio upravo neki njihov sugrađanin.

Palanka u koju stižu rastrazana je sumnjama o tome ko je tačno mogući dobitnik lutrije, ali i aktuelnim izborima, na kojima treba da se bira između sadašnjeg gradonačelnika Sofre Ignjatovića i njegovog protivkandidata Joce Kirića.

Za Iku i Božu u Palanci nema dobrodošlice - ponajviše zbog nerasvetlјenog skandala iz njihove prošlosti...

Uloge tumače: Pavle Mensur (Ika), Filip Hajduković (Boža), Dragan Jovanović (Sofra), Gorica Popović (Tetka Cveta), Marko Baćović (Joca), Nevena Vukes (Darinka), Strahinja Blažić (Stanislav), Anđela Jovanović (Sofija), Dejan Lutkić (Oton Muha), Aleksandar Đurica (Sveta Ranković), Vojin Ćetković (Brzi Nož, Oštri Nož, Rđavi Nož), Branka Pujić (Soka), Vlasta Velisavlјević (Nićifor), Alisa Radaković (Jagoda), Marko Gvero (Komšija Sandučar), Brankica Sebastijanović (Šoferka Klara), Nenad Ćirić (Doktor), Dubravko Jovanović (Cane), Srđan Miletić (Đura), Milena Jakšić (Doktorica Teodora), Jovo Maksić (Gula Čabar), Bora Nenić (Pijanac Baćko), Andrija Kuzmanović (Fića Jelenković), Luka Grbić (Sašica), Miodrag Miki Krstović (Katon Porcija), Radoje Čupić (Saraga)...

Urednik serije: Marko Novaković
Scenarista: Đorđe Milosavlјević
Reditelјi: Nemanja Ćeranić i Miroslav Lekić
Direktor fotografije: Marko Milovanović
Kompozitor: Miloš Zubac
Scenograf: Vladimir Vićentić
Kostimograf: Jelena Petrović
Masker: Jelena Prvulović
Montažer: Milorad Ćitić

  ...i borbenih slonova – „Džeremaja,
  sedmi tom“ Hermana Ipena; Izdavač
  Čarobna knjiga, 2019.

Agilna „Čarobna knjiga“ na radost znatiželjnih stripoljubaca objavljuje, u reprezentativnom tvrdom povezu, punom koloru i vrhunskoj štampi, celokupni strip serijal „Džeremaja“ scenariste i crtača Hermana Ipena (1938). Sedmi tom ovog ambicioznog i vrednog poduhvata sadrži tri epizode: 19 „Pogranična zona“, 20 „Plaćenici“ i 21 „Rođak Lindford“, originalno objavljene 1996, 1997. i 1998. godine. Domaći čitaoci morali su malo duže da sačekaju na pojavu ovih epizoda u „Politikinom zabavniku“ pošto je kontinuitet objavljivanja ovog serijala prekinut prestankom izlaženja sarajevskog magazina „Strip art“ (1986.g) nakon čega se, u ratnim i sankcijskim 1990-tim, pojavilo tek par piratskih albuma ovog serijala.

Serijal „Džeremaja“, koji je Hermanov prvi samostalni stripski projekat započet 1979. godine, prati avanture dvojice momaka, Džeremaje i Kurdija Maloja, u svetu koji opstaje na zgarištu bivših SAD uništenih građanskim ratom između crne i bele rase. Kako epizode odmiču momci odrastaju i, stalno putujući, šire upoznaju i doživljavaju svoje okruženje, nekadašnji bogati Novi svet koji sada liči na novu verziju Divljeg zapada. Džeremaja, ozbiljniji i odgovorniji, i Kurdi, vetropirasti kavgadžija, krstare pustarama i šumama, prolaze kroz razrušene velegrade i samoorganizovane male zajednice u kojima obični ljudi pokušavaju da prežive i odbrane se od sveprisutnih bandi. Vremenom se uspostavlja kakva-takva centralizovana vlast a život normalizuje što, između ostalog, znači ponovno izdizanje političara i njihovih aparata koji se, međutim, ne odriču starih, oprobanih sistemima vladanja, manipulisanja i iskorišćavanja masa. Džeremaja će tokom lutanja upoznati Lenu sa kojom, uprkos zaljubljenosti, ne uspeva da održi vezu jer on ne može da ostavi na cedilu svog druga Kurdija koji redovno zapada u svakojake sukobe sa osionim napasnicima i silnicima. Zato drugari nastavlju da lutaju starim drumovima, vođeni večnom glađu i besparicom, i, neminovno, stižu i na mesta na kojima su već bili. Tako u epizodi „Pogranična zona“ Džer stiže u gradić u kome je Lena u ne baš zavidnoj situaciji. Džer pokušava da joj pomogne ali to ne može da se razreši sred razmirica lokalnih moćnika te tajanstvene pojave letečeg tanjira i izgubljenog vanzemaljca. Na kraju, uprkos neugasloj ljubavi, Lena odlučuje da ostane gde je i ne ode sa Džeremajom...

„Plaćenici“ su banda okorelih pljačkaša opremljena lakim oklopnim vozilima ali i slonovima istreniranim za borbu. Njihov cilj je gradić kraj rudnika koji krije basnoslovno blago. Ništa ne sluteći Džer i Kurdi će upoznati putujućeg prodavca biblija (koji nije samo to) a u gradiću odlučnu šankerku bez iluzija... Naravno, na kraju sledi spektakularna borba sa plaćenicima. „Rođak Lindford“ je odbegli genetski eksperiment čudnog ponašanja koga progoni savršeni lovac a naši junaci mu se nenamerno nađu na putu; Kurdi se, dodatno, zameri prgavim policajcima i izvuče deblji kraj. Ipak, kako dolikuje, Džer i Kurdi će nastaviti dalje u nove avanture, mada ne više na konjima već na motorima.

Epizode iz ovog toma žanrovski su jasno definisane - Herman koristi prepoznatljive elemente iz arsenala naučne fantastike - ali su dodavanjem podzapleta bitno usložnjene i obogaćene uvidima u lične sudbine (koje nisu direktno vezane za osnovnu intrigu). Herman je sposoban da u samo par slika stvori i izgradi karakter ličnosti i odmah je „ubaci“ u dešavanja. Otuda su njegove priče izuzetno uverljive i nadilaze uobičajeno stripovsko uprošćavanje situacija zarad brzih efekata. Na rečeno treba dodati i još jednu bitnu novotariju - od „Pogranične zone“ Herman je promenio vizuelni identitet serijala odnosno promenio je način crtanja: umesto uobičajenih crteža koji se naknadno kolorišu, sada je svaki kvadrat table mali akvarel sa minimumom crtačkih linija. Takođe je promenjena i paletu boja: intenzivan kolor za koji su bili zaslužni Frejmond a u par epizoda i Pahek, i kojim dominiraju čiste boje, sada je zamenjen tamnijim i upadljivo „izbledelim“ tonovima što sveukupno stvara utisak „teže“ atmosfere. Unekoliko su, ipak, različite prve stranice „Plaćenika“ koje podsećaju na efektni filmski tehnokolor. Table su, kao i do sada, montirane dinamično, sa sjajnim rakursima i impresivnim velikim slikama. Sveukupno, „osveženi“ Hermanov crtačko-slikarski stil doprineo je novoj likovnoj atraktivnosti stripa što, uz uzbudljive priče, iznova potvrđuje da je „Džeremaja“ strip koji se ne „troši“ u ispraznom recikliranju obrazaca već, naprotiv, produbljuje vizure i ustrajno pomera kvalitativne granice samog serijala zbog čega je i zaslužio zapaženo mesto u korpusa savremenog naučnofantastičnog stripa.

(„Dnevnik“, 2020)

  ...Živel strip! Živela animacija! 20 - NOVI DATUMI.

Stripovski virus bo izpodrinil vse druge in zopet se bomo družili ob stripu in animiranih filmih.

Vsled te koronične invazije pa smo samovoljno podaljšali rok za oddajo del na natečaj ŽIVEL STRIP! ŽIVELA ANIMACIJA na četrtek, 14. maja 2020.

Stripovska dela pošljite na naslov: Stripburger/Forum Ljubljana, Metelkova 6, 1000 Ljubljana, animacije pa na core@mail.ljudmila.org

Drznemo si tudi napovedati podelitev nagrad in razstavo del udeležencev:
petek, 29. maj 2020, ob 17.00, Trubarjeva hiša literature, Ljubljana
Pridržujemo si vse pravice do vseh morebitnih sprememb.

Več informacij o natečaju in nagradah

Partnerji projekta: revije Ciciban, Cicido in Pil, Društvo za oživljanje zgodbe 2 koluta, Društvo za izvajanje filmske vzgoje SLON, RogLab, Klub Marindolus Kranj in Trubarjeva hiša literature. Program Foruma Ljubljana sofinancirata MOL-Oddelek za kulturo in Ministrstvo za kulturo. Založniški program in mednarodna gostovanja revije Stripburger podpira Javna agencija za knjigo RS (JAK).

---

Za več informacij pišite na: burger@mail.ljudmila.org. // Spremljajte nas tudi na: www.stripburger.org, Facebook, Instagram!

  ...The Best Serbian Comics of 2019.

    Žika Tamburić is a long-time comics collector, historian, and critic from Belgrade and London. He is also an editor of graphic novels published under Modesty Comics (in English) and Modesty stripovi (in Serbian).

    The comics scene and publishing in Serbia continued their strong ride in 2019, with more than 10 festivals in the country, more than 15 publishers and more than 200 new books. This extensive trend is in contradiction to the small market and print runs of around 500 copies. It is uncertain how long this enthusiasm will continue, but in the meantime the comics fans are enjoying a lot of events and great titles. However, the small number of books are by domestic authors, printed either as a domestic product or as a Serbian edition of the book printed abroad. The following is a selection of the most interesting titles by domestic authors:

    Do pakla i nazad • (To Hell and Back) • by Marko Stojanović, script, and several artists • Selfpublished
    An ambitious endeavour by productive Marko Stojanović on script working with several artists. The results are stories from the Great War which are narratively coherent and exciting with the excellent art in a realistic style. This book to some extent mirrors the effort of “System Comics” and their series Front Lines (eight books up till now), but the theme of Great War is still obviously intriguing and inspirational for the authors in Serbia who are still providing great artistic results.

    Isidor i neljudska bića • (Isidor and Nonhumans) • by Zoran Penevski, script, and Dušan Pavlić, art • www.systemcomics.com
    This book is small by size, by the boundless imagination of Penevski and Pavlić makes it big. Their Nonhumans and one-syllable main character Isidor provide good humour and a touch of innocent fantasy for children and adults alike.  

    Kanu • (Kanu) • by Petar Meseldžija • www.systemcomics.com
    Meseldžija is a great illustrator, but in this book he proves his abilities for comics narration and visualization. The story is about young Indian warrior, told almost without the words, with the artist's personal visual language. The masterful landscapes and human anatomy come from his experience with illustration, but he has also implemented successfully the dynamics of comics and panel composition. We can only regret that Meseldžija has not worked more in the comics media.   

    Dušan Reljić - strip, karikatura, ilustracija • (Dušan Reljic - Comics, Caricatures, Illustrations) • by Predrag Đurić •
    www.modestystripovi.com
    Predrag Đurić has prepared a monography of Dušan Reljić's more than 50 years in the comics media and industry. The books provides an insight into Dušan's comics, caricatures and illustrations, which he produced in Yugoslavio, Greece and now Serbia. The critical review observes and discusses not just Dušan's publicly acclaimed work, but also the political situations and editorial perceptions in the countries were Dušan's resides. It provides an assessment of the artist's productive career, but also about the comics scenes in these Balkan's countries.  

    Nikola Mitrović - Kokan: Stripovi iz Nikad robom 1964-67 • (Nikola Mitrović - Kokan: Comics from Never Enslaved 1964-67) •
    Forward by Marko Stojanović • www.modestystripovi.com
    Kokan was a popular artist of realistic style in Yugoslavio in the 1960's through the 1980's, publishing mainly in the editions of Never Enslaved by "Dečje novine" from Gornji Milanovac. He worked on comics in parallel with his main job as a designer in a factory for cookies and chocolates. Because of his time limitations, his work has uneven quality, but in the stories in this book he is in excellent form with narratives mainly from the wars between Serbs and Turks in the Middle Ages. A forward is provided by Marko Stojanović, Kokan's young student and friend at the time, who gives us an insight into Kokan's methods and techniques, critical observations of his work and information about the human characteristics of his great teacher.

    Serijali: Linije Fronta #8 / Vekovnici #10 / Konstantinovo raskršće #3 / • Strip pressing #19 • (Series: Front Lines #8/
    Endless #9 / Constantine's Crossroad #3 / Comics Pressing #19) • www.systemcomics.com / www.darkwood.co.rs
    Serbian publishers continue with a good practise of publishing serials by domestic authors. At the present time, with the growing popularity of one-off graphic novels, keeping serials alive is very important in an attempt to keep the audience interested and connected to the characters. Front Lines #8 are compilations of stories by Serbian and French artists and writers about the First World War, from the front lines, but also from back home, where humanity was struggling for the mere existence. Endless #10 is a fantasy saga of historical personalities and endless creatures (vampires, werewolves, dog-headed creatures and others), produced from 2008, as a magnificent achievement of a single scriptwriter Marko Stojanović and numerous artists from Balkans. Constantine's Crossroad #3 is a serialised comics adaptation of the popular novel by Dejan Stojiljković, about a quest for the sword of Roman emperor Constantine the Great in his birthplace - Naisus (now Niš in Serbia). The struggle is between Germans, partisans and werewolves during the Second World War, as the sword is supposedly magical and can change history. It is also worth mentioning the 19th issue of the comics magazine Strip Pressing, with comics, interviews and reviews, unique in Serbia since 2001.  

 

    Srpska izdanja: Mausart / Dan D • (Serbian editions: Mouseart/ Day D)  
    www.systemcomics.com / https://lokomotiva.rs/ / https://carobnaknjiga.rs/strip
    Serbian publishers also continue with the good practise of publishing works by Serbian authors which were originally published abroad.  This year we should mention Mausart, written by Joor, Thierry and drawn by Gradimir Smuđa (Smudja, Gradimir), originnaly published in 2018 in France by "Delcourt". Also, the book Day D, compiled from two episodes from the long-lasting French series Jour J in France by "Delcourt". The first episode is Carstvo stepa (The Steppe Empire) by scripwriters Blanchard, Fred,  Duval, Fred, Pécau, Jean-Pierre, and artist from Serbia Rajko Milošević Gera (Guéra, R.M.), from 2015. The second episode is Stupor Mundi (The Marvel of the World), by the same French scriptwriters with the artist from Croatia, living in Serbia, Igor Kordej (Kordey, Igor), from 2016. Finally the book Oružje Metabarona (The Arms of Meta-Barons) written by Jodorowsky, Alejandro, and drawn by Serbian artist Janjetov, Zoran.

[Tekst je originalno objavljen na portalu Paul-a Gravett-a, 9. februara 2020.
paulgravett.com/articles/article/best_comics_of_2019#serbia]

  ...„Stripolis“ broj 11; izdavač Kulturni
  centar Zrenjanina 2019.

U širokoj lepezi strip proizvoda najopštija podela je na one korporativno-komercijalne i alternativno-autorske sadržaje; naravno, kao i sve podele i ova je nedovoljno precizna pa samim tim i nepravedna prema određenim autorima i njihovim delima. Ipak, ovo razlikovanje istrajava u svakovrsnim tekstovima i pregledima odnosno u mentalnim mapama čitalaca. Otuda nije neobično što se publikacija „Stripolis“ samoodređuje kao „časopis internacionalnog i autorskog stripa“ i tako znatiželjnicima jasno označava šta mogu naći na njegovim stranicama odnosno u brojevima koji već deceniju raduju prave, ozbiljnije stripoljupce. Jedanaest broj nastavlja tragom predstavljanja i promovisanja sadržinski i naročito likovno ambicioznijih „priča u slikama“, poteklih iz pera autora koji su, mahom, malo ili nimalo poznati na ovdašnjim prostorima a čiji radovi nedvosmisleno potvrđuju visoki umetnički potencijal 9. umetnosti. Upravo je ova, pomalo prosvetiteljska misija „Stripolisa“ očigledno bila na umu Branka Đukića, autora čitavog projekta koji ostvaruje Kulturni centar Zrenjanina. I tehnička realizacija časopisa je na visoko profesionalnom nivou: na kvalitetnom papiru otisak je čist a kolor bogat dok je u crno-belim stripovima crna potpuno crna (a ne mrljava i tamno siva) a bela je bela (a ne bledo siva).

Novi broj „Stripolisa“, na čitavih 170 strana, započinje zanimljivim (i za buduće strip crtače svakako poučnim) razgovorom sa Majkom Zekom, crtačem koji je radio za gigante kakvi su „Marvel“ i „DC“, a koji je „naše gore list“ jer su njegovi baba i deda, početkom prošlog veka, iz Budve emigrirali u SAD. Među 11 strip priloga svojom dužinom (koja, sa 50-tak tabli, odgovara obimu albuma) izdvaja se „Fascikla“ italijanskog autora Stefana Ricija (1966). U formi dnevničkih beleški autor ispisuje niz događaja-doživljaja, od svakodnevnih senzacija, naizgled sasvim nebitnih, preko egzotičnih doživljaja u Bejrutu do potpuno fantazmagorijskih vizija; sve priče prate slike gustih, taktilnih nanosa boje, izuzetne likovne sugestivnosti i bogate kolorističke palete. Rici spaja slikarski „govor bojama“ sa literarnim zapisima u delo izuzetnih kvaliteta. “Deca donje utopije“ amerikanca Toka Feča uvid su u fantastični svet odrastanja dve devojčice iscrtan (crno-belim) foto-hiper-realističkim manirom. Dva kratka vestern stripa dokaz su da ova tema nije istrošena ukoliko su autori talentovani: „Zakon života“ španca Luisa Garsije Mozosa, po priči Džeka Londona, sjajno je nacrtana antropološka priča o običajima Indijanaca (konkretno odnosu prema starcima) dok je „Usamljeni lovac“ italijana Euđenija Sikomora bliža vestern ikonografiji i prati susret usamljenog, starog lovca i mladog ubice. „Švarcvald 1409“ poljaka Przemeka Trušćinskog i Pavela Timofejuka razigrana je vinjeta o krstaškim ratovima dok se „Zločin na Aleksanderplacu“ španca Fidela Martineza Nadala bavi nacističkim avetima koje i posle rata ubijaju. Francusko-beninski autor Ivan Alagbe u stripu „Dia“ stilizovano primitivističkim crtežom prati intimističku ljubavnu priču. „Komad iz prošlosti“ japanca Fumio Obata fantastička je priča o arheološkom artefaktu koji spaja sadašnje i prošlo vreme. „Požuda“ brazilca Lelisa sjajna je groteska o opsednutosti voajera ne poželjnim ženskim telom već maketom automobila iscrtana briljantnim karikirano-karikaturalnim manirom i jedan je od vrhunski segmenata ovog broja.

Dve minijature: fantastička „Kiša“ Mladena Đurovića i „Ružičasto za početnike“ Đorđa Milovića, svojim „iščašenim“ pričama (o narcističkim iluzijama odnosno o ekstravagantnom udvaranju sred ljudske deponije) i izvanrednom likovnošću (Đurović niže minijature koje smenjuju veliki crteži-table; Milovićevi akvareli plene tananom prozirnošću) dokazuju da ovi autori stoje rame uz rame sa svetskim autorima serioznog stripa.

U konačnom sagledavanju, „Stripolis“ broj 11, u potpunosti potvrđuje visoki i cenjeni položaj časopisa u ovdašnjoj strip periodici, zaslužen znalačkim i nadahnutim odabirom stripova vrhunskog kvaliteta što čitaocima i domaćim stvaraocima omogućuje preko potreban uvid u relevantna dešavanja i tendencije u savremenoj, aktuelnoj svetskoj produkciji 9. umetnosti.

(„Dnevnik“, 2020)

  ...izašlo je novo komikaze e-strip izdanje!

komikaze #53 / info

13 autora_ica • e-izdanje sadrži 85 stranica strip autora_ica iz hrvatske, italije, švedske i danske. rikke villadsen / nikolina fuzul / chiara zilioli / luka čačić / damir stojnić / apolonija lučić / aiden kvarnstrom / armando genco & federica pizzutilo / korina hunjak / barbara miše / nikša janković / ivana armanini

komikaze e-program 2020 je podržan od ministarstva kulture republike hrvatske.

info o autorima_cama
rikke villadsen • r: 1976. živi u copenhagenu, danska. stripom se bavi od 2009. objavila je za fantagraphics: more, 2019; kauboj, 2020.  • www.instagram.com/rikkevild/
nikolina fuzul  • r: 1993. na lošinju, hrvatska. diplomirala vizualne komunikacije u zagrebu. fokus: ilustracija, neverbalni stripovi, dizajn • www.instagram.com/nektarinaa/
chiara zilioli • r: 1997. u cremoni, italija. završila je unibz – fakultet za umjetnost i dizajn u bolzanu, italija. fokus: vizualna naracija, strip, video, animacija • www.instagram.com/chiaraazilioli/ 
damir stojnić • r: 1972. / živi u rijeci, hr. završio je umjetničku akademiju u zagrebu. stripove crta od 1990. ali ih do komikaze antologije 2019. nije objavljivao. izlagao je na preko 100 grupnih i samostalnih izložbi u hrvatskoj i šire (atena, kairo, venecija, london …). fokus: strip, ilustracija, konceptualna umjetnost, kuriranje • www.facebook.com/damir.stojnic.79
aiden kvarnstrom • r: 1997. u malmöu, švedska. ima diplome fakulteta u malmöu i kvarnby škole strip umjetnosti. fokus: fantasy/horror strip • www.instagram.com/aidenmakescomics
barbara miše • r: 1994. u splitu, hrvatska. studira ilustraciju na akademiji likovnih umjetnosti i dizajna u ljubljani, slovenija. diplomski studij animiranog filma i novih medija završila je na akademiji likovnih umjetnosti u zagrebu. fokus: ilustracija, strip, animacija 
apolonija lučić • r: 1995. / živi u zagrebu. završila umjetničku akademiju u zagrebu. fokus: crtež, ilustracija, slikarstvo • instragram.com/apolonija.lucic
korina hunjak • r: 1993. u hrvatskoj. završila je akademiju primijenjenih umjetnosti u rijeci, hrvatska. fokus: ilustracija, strip •
korinahunjak.com
nikša janković • r: 1997. u zagrebu, hrvatska. studira na fakultetu filozofije i religijskih znanosti u zagrebu. fokus: strip, ilustracija, filozofija o stripu • www.instagram.com/jankovicniksa/ 
ivana armanini • zagrebačka autorica. član je hrvatske zajednice samostalnih umjetnika. škola: srednja škola za primjenjenu umjetnost i dizajn & akademija likovnih umjetnosti u zagrebu, hrvatska. fokus: strip, nezavisno izdavaštvo (voditeljica komikaze projekta od 2002.) • ivanaarmanini.net / instagram

  ..."Leskovački strip 1950-2010"!

    Sa namerom da svima koji su usled pandemije korona virusa u svojim kućama pruži sadržaje iz oblasti stripa, leskovačka Škola stripa omogućava pristup izdanjima koje je objavilo Udruženje ljubitelja stripa i pisane reči "Nikola Mitrović Kokan" u PDF formatu.
    Danas je u pitanju prvo izdanje, "Leskovački strip 1950-2010". I zato #OstaniKodKuće!
    balkanskasmotra.blogspot.com/

  Pandemijski specijal: "Ne paničite, pomozite!"…

Nije lako nastaviti pisanje nakon ovoliko vremena. Šta reći, imam dve teške godine iza mene, no o tome ipak neću u kolumni… Sudeći po pandemiji koja sledi nemam utisak da mi slede bolje… Ali, da ipak budem optimista… Čitaćemo se češće…

Tema nije ona najavljena pre devet meseci. To će biti naredni nastavak.

Vanredne mere traže i vanrednu temu.

Potrefio nas je vanredni događaj svetskih razmera, nije rat, ali deluje kao da i nije daleko od toga. Kako god, naše živote je drastično promenio, toliko da sam siguran da naši životi više nikada neće biti kao pre… Dobro, dobro, to se može reći za mnoge događaje današnjice, ali ovog puta definitivno, posle ove pandemije, naša civilizacija će biti drugačija. Da sam paranoičan, slike iz Džeremaje bi mi sada delovale mnogo realnije. Tako da bi bilo zanimljivo napisati tekst i podsetiti na  stripove koji nas podsećaju na današnju situaciju, a ima ih mnogo. Ali, ja se nisam odlučio za tako studiozno pisanje. Više sam želeo da skrenem pažnju na to šta nas čeka u budućnosti, po pitanju stripa, kao umetnosti, biznisa, medija.

Mislim da je borba za bolju budućnost bitnija od razmišljanja o katastrofi jer, naravno, krenula su odmah pitanja: "Da li će se strip scena urušiti? Da li će nam se opet dogoditi devedesete?"

Ne, neće, nema hiperinflacije, nema raspada sistema/države kao tada. Da, osetićemo ovo na svojoj koži, događa nam se jedan vakuum, kako u izdavaštvu, tako i u prodaji. Autorski deo može da dobije inspirativnu injekciju, pa je tu možda najmanja šteta…;) Međutim, izdavaštvo se svelo na prodaju u jednoj ili dve striparnice koje rade nekoliko sati dnevno, i na kurirsku distribuciju koja je teška u ovim vremenima. Ne toliko isplativa koliko nužna da se amortizuju gubici. Da se vakuumu doda malo vazduha.

Potrošio sam previše reči objašnjavajući situaciju, a ovo pisanje treba da ima samo jedan cilj. Kao što naslov kaže "Ne paničite, pomozite!". Kako da pomognete? Pa, uživajte ovih dana u izolaciji čitajući stripove, uživajte i u gomili besplatnog sadržaja koji vam se nudi. Pišite tekstove, recenzije za strip sajtove. Ali pre svega setite se izdavača čija izdanja volite, vaših omiljenih striparnica i knjižara, vama dragih prijatelja. Kupujte stripove, pomozite im da lakše preguraju ova teška vremena. Sada kad nema navale novih izdanja, prilika je da se prisetite onih koje niste uspeli da nabavite na vreme, koja vam nedostaju, ona na koje ste u redovnom životnom ritmu zaboravili… Prilika je da dopunite svoje kolekcije i sredite popise… Koristiće vam, a još više pomoći da ubuduće do vas stižu novi naslovi.

Čak i američki izdavači i distributeri čine ustupke na koje ranije nisu bili spremni (vraćanje remitende na primer), kako bi sačuvali sopstveno izdavaštvo, kako bi sačuvali mrežu prodavaca stripova.

Pa, ako smo manje strip tržište, nismo manje ljudi, prijatelji.

"Ne paničite, pomozite!"

 

Uskoro davno najavljena tema: Služe li čemu strip festivali?…

  ...Mađarska, strip, život i smrt.

Bivajući ponosni što su smatrali da su zgodno pozicionirani negde „između Istoka i Zapada“, Jugosloveni su, kanda, svoj položaj doživljavali kao „dovoljno zapadno“ i „na sigurnoj distanci od Istoka“. Neretko, posebno nakon što su jednom (ali nažalost ne i zauvek) Rusima rekli istorijsko „ne“, na komšije na severu i istoku gledalo se sa visine. Slično je bilo i u stripu: smatralo se da fleksibilni jugoslavenski socijalizam dozvoljava ono što staljinizmu ne može da promakne. Ponosni su bili Jugosloveni na svoj strip, na sve ono što se objavljivalo još uoči Drugog svetskog rata, pa onda na gomilu stripskih časopisa tokom decenija koje su sledile. Ipak, tek sada, mnogo decenija kasnije, ponovo otkrivano da ni naše komšije skrhane staljinizmom nisu oskudevale u stripu kao što se neretko misli. Nije Kapetan Klos bio jedini poljski strip (eh, Rosinski!), strip je živeo i u Rumuniji, posebno u DDR-u, Čehoslovačkoj, u Mađarskoj i u drugim zemljama s one strane gvozdene zavese.

Možda bi nama trebao da je najbliži mađarski strip, jer s njim delimo zajedničku (pra)istoriju. Granice su nacrtane nema još ni punih sto godina, pa sve ono što se dešavalo pre 1921. godine na neki način je i deo zajedničkog nasleđa. Prvi protostripovi u Ugarskoj bili su i oni dva doktora Jovanovića (Zmaja i Batuta, da, baš onog po kojem je nazvan danas aktuelan Institut za javno zdravlje Srbije), kao i oni Janoša Janka (Gomboc i Čukli, 1877.). I po raspadu zajedničke države i povlačenja granice, tokovi su slični, pojavljuju se sredimo tridesetih godina i strip-časopisi, Tajni agent X-9 popularan je sa obe strane granice. Sem toga, strip je prisutan u dnevnoj štampi, uglavnom kao relaksirana refleksija na dnevnu politiku. Onda dolazi rat, pa prolazi, ljudi se trude da ga što pre zaborave, a kako lakše nego uz strip. E, sad, Mađari su tu bili brži (barem dok se drugačije ne dokaže), Jugosloveni su rekli već spomenuto istorijsko „ne“, ali, paradoksalno, manje istorijsko „da“ Staljinu je rekla Komunistička partija Francuske, a ona je stajala iza nama već dobro poznatog Vejana, francuskog stripskog časopisa. Mađarska KP odlučuje da strip toleriše, smatrajući ga, ipak, za manje vredan vid stvaranja, no pogodan za adekvatno vaspitanje omladine. Tako se približavamo 1955. godini kada počinje zlatno doba mađarskog stripa.

Od tada, pa tokom narednih 38 godina mađarski strip će neraskidivo biti vezan za jedno ime, možda i jedino poznato velikoj većini jugoslovenskih čitalaca – Cs. Horvat Tibor. Ovog tridesetogodišnjaka (1925-1993), zaposlenog u Ministarstvu kulture, svega godinu dana pre revolucionarnih događaja koji će obeležiti posleratnu Mađarsku, ilustrator Šandor Gugi (1917-1998) nagovara na saradnju. Ideja je da se popularna književna dela pretoče u stripove, po ugledu na američke Ilustrovane klasike i pozivajući se na Vejan, već poznat u Mađarskoj, kao džoker pred Komunističkom partijom. Dve godine kasnije osniva se strip-magazin Fileš (Uško - magarence), koji će narednih decenija biti najznačajniji za strip u Mađarskoj. Pored Fileša, stripovi su izlazili i u drugim novinama i časopisima, naročito u Mađar ifjušagu i Nepsavi. U Filešu, Cs Horvat (ovo „cs“ je dodatak da bi se razlikovao od drugog Tibora Horvata koji nije imao veze sa stripom, a asocira na plemićko poreklo – Čepregi, cs na mađarskom = č) je i scenarista, urednik, agent i distributer. Tokom narednih godina stripovi, od kojih je velika većina nastala na osnovu književnih dela i popularnih filmova, doživljavaju ogromnu popularnost, štampaju se u većini socijalističkih zemalja, a kasnije dobijaju i svoja, na neki način, „albumska“ izdanja. I sve tako do promene sistema, koji je 1993. godine doveo i do promene vlasništva nad Filešom. Novo rukovodstvo više nema sluha za Cs Horvatovih 68 godina, za njegovih 38 godina stripskog staža. Cs Horvat, razočaran, oduzima sebi život. Time se završava i mađarsko zlatno doba stripa.

(Još tokom šezdesetih godina u Mađarskoj su se javili Vejanovi stripovi, a među njima najpopularniji bio je Bob Malard., koga su kreirali još 1946. Anri Burden  (1923-1987) i Remi Burle (1905-1997), a kasnije preuzeli Žan Sanitas „Sani“ (1927-2016), Francisko Hidalgo (1929-2009) i Andre Šere (1937-2020). Kasnije su ga po popularnosti dostigli i Doktor Žistis i Rahan. Objavljivani su i Bonelijevi stripovi, prvenstveno Priče sa Divljeg Zapada. Spomenimo i jedan kuriozitet. Poznati jugoslavenski dramski pisac i filmski i stripski scenarista Đorđe Lebović (1928-2004) i njegov kum Dragan Ivkov napisali su scenario za film Lav se sprema da skoči, koji je snimljen u Mađarskoj 1969. godine. Iste godine Fileš objavljuje istoimeni strip, za koji je scenario preradio Cs Horvat, a nacrtao ga je Ištvan Endredi (1920-1988). Poslednjih godina objavljuju se i stripovi Branislava Kerca (1952) i Željka Paheka(1954).)

Ima stripa u Mađarskoj i nakon Cs Horvata, biće da tu ima i dobrih stripova, ali to je neka druga priča…

Spomenimo neke najznačajnije crtače iz zlatnog doba mađarskog stripa. Osim Gugija, koji posle 1960. godine nije stvorio mnogo stripova, nesumnjivo najveće i najpoznatije ime mađarskog stripa je Erne Zorad (1911-2004). Uz njega tu su i Pal Korčmaroš (1916-1975), Imre Šebek (1906-1980), Atila Dargai (1927-2009), Marcel Jankovič (1941), Endre Šorloš (1938), Atila Fazekaš (1948) i drugi. Treba li napomenuti da je scenarija za sve stripove objavljene u Jugoslaviji napisao Tibor Cs. Horvat? U najvećem broju radilo se o stripovima nastalim prema književnim delima, što je i specifičnost mađarskog stripa iz sredine prošlog veka. Samo nekoliko stripova nastalo je po Horvatovim originalnim pričama.

Koliko je poznato, mađarski posleratni strip pojavio se u Jugoslaviji prvo u Zenitu, gde su tokom 1967. i 1968. godine u nastavcima izlazila dva stripa, prvo Na tajnom zadatku od broja 71 do broja 97, a zatim i Do gubilišta (114-143). Oba stripa je nacrtao Šebek. Prvi strip je nastao prema delu sovjetskog pisca Nikolaja Panova (1903-1973), a drugi prema delu čuvenog mađarskog pisca Mora Jokaija (1825-1904). I zaista, najveći broj stripova nastao je po delima sovjetskih i mađarskih pisaca, što ćemo videti kasnije.

Zenit se i ugasio sa 143. brojem, pa objavljivanje mađarskih stripova, koje je sam Horvat distribuirao, nastavlja se 1970. godine u Zlatnoj seriji i 1971. u Lunovom magnus stripu, gde će izlaziti sve do 1974. godine. Izaći će ukupno 51 strip, 30 u Zlatnoj seriji i 21 u LMS. Prvi među njima je strip nastao po poznatom romanu Geze Gardonjija (1863-1922) Nevidljivi čovek, koji je kod nas objavljen pod imenom Rob Huna (verovatno da se izbegne zabuna sa romanom H. Dž. Velsa) u ediciji Plava ptica. Strip je nacrtao Pal Korčmaroš, a objaviće ga ponovo Zov-strip u broju 40 pod nazivom Bio sam podanik Atile. Već u narednom broju isti autor crta strip nastao prema romanu Žila Verna (1828-1905) Deca kapetana Granta, a u 58. broju pojavljuje se i priča Špijunska borba na Istoku (Šebek, prema delu Romana Kima, 1899-1967, sovjetskog orijentaliste čija su se dela štampala u milionskom tiražu; kao autor romana prema kojem je nastao strip iz nepoznatih razloga Dnevnik je naveo K. Novaka).

Ernea Zorada prvi put srećemo u 81. broju Zlatne serije, u kojem su objavljena njegova dva stripa – Zagonetni asteroid (kasnije ponovljen u Zov-stripu 42 pod nazivom Susret u svemiru), prema delu Petera Kucke (1925-1999), „overlorda“ mađarske naučne fantastike, kao i naslovni strip Pobuna robova, jedan od onih za koje je Horvat napisao originalan scenario. Ovaj strip specifičan je po više stvari. Pre svega, svi zagriženi Bonelijevci mogu da prestanu da se žale na Dnevnikova prekrajanja stripova, jer niti jedan Bonelijev strip nije doživeo sudbinu Pobune robova. Da li zato da ispune prostor, Dnevnikovi „majstori“ potpuno su „raskadrirali“ strip koji je izlazio u dva kaiša, negde uveličali samo jedan panel preko cele strane, negde odsekli pola vodoravnog panela… Od lepog stripa napravili su monstruma, koji je verovatno odbio mnoge čitaoce od daljeg čitanja stripova poreklom iz Mađarske. Kako strip govori o ustanku robova na Haitiju na prelazu iz 18. u 19. vek pod vođstvom nekadašnjeg roba Tusena Luvertura, strip se u originalu zove Crni maršal, što, priznaćemo, nije mogao da bude naslov nijednog stripa u to vreme.

U istom, 81. broju Zlatne serije, se srećemo sa Šandorom Gugijem i stripom Čarobni napitak, prema delu Alfonsa Dodea (1840-1897). Na ovog autora naići ćemo još samo jednom u Zlatnoj seriji, u broju 142, gde je objavljen strip nastao po delu Leonida Solovjova (1906-1962) Avanture Nasradina Hodže. Zanimljivo je da je Solovjov napisao drugi deo knjige o popularnom junaku tokom boravka u gulagu, gde je bio zatočen kao „izdajnik naroda“.

U brojevima koji slede, sve do Zlatne serije 204, kada ćemo se poslednji put susresti sa mađarskim stripom u ovoj ediciji, najviše je Zoradovih stripova. Radi se o stripovima Podolinska utvara (ZS 86, prema delu Đule Krudija, 1878-1933, mađarskog pisca često prevođenog na engleski, čija su naročito popularna dela bila o Simbadovim avanturama), Tajanstvena planeta (ZS 90, Klark Dalrton – pseudonim nemačkog pisca naučne fantastike Valtera Erstinga, 1920-2005, takođe sibirskog zatočenika, a po njemu je nazvan i jedan asteroid), Pristalice kapetana Blada (ZS 90, Rafael Sabatini, 1875-1950, italijansko-engleski pisac, po čijim je delima snimljeno više nemih filmova, uključujući Skaramuš i Kapetan Blad), Poslednji mohikanac (ZS 93, Džejms Fenimor Kuper, 1789-1851; strip je 1973. godine ponovljen u CAK-u), Doktor Dijagoras (ZS 95, Stanislav Lem, 1921-2006), Tvrđava (ZS 102, Đula Hernadi, 1926-2005, inače scenarista filmova Mikloša Janča), Izlet u Irsku (ZS 111, Fred Hojl, 1915-2001, čuveni i kontroverzni astronom sa Kembridža i pisac naučne fantastike). Objavljeni su i Zoradovi stripovi Blago hrama Amona (ZS 126), Posao barona Holdinga (130) i Levi zahvat (ZS 143), sva tri po originalnom Horvatovom scenariju kao deo serijala o avanturama italijanskog novinara Roberta i mađarske rukometašice Julike, zatim Potonulo blago (ZS 175, Deže Orban, 1882-1964), Blago Maja (ZS 178, Džek London, 1876-1916, a ne Karl Maj, kako je Dnevnik naveo) i Konjanik Akvinkuma (ZS 203, Tibor Feher, 1907-1993).

Šebekovi stripovi u Zlatnoj seriji bili su i: Đavo sedam mora (ZS 87, Hauard Koh, 1901-1995, američki filmski scenarista, a strip je zapravo napravljen po filmu Morski orao sa Erolom Flinom u glavnoj ulozi; Koh je kasnije proganjan u Makartijevom „lovu na veštice“, odnosno antikomunističkoj histeriji u SAD), Isčezli svet (ZS 87, Artur Konan Dojl, 1859-1930), Brod smrti (ZS 100, B. Traven – pseudonim misterioznog književnika i anarhiste verovatno nemačkog ili poljskog porekla koji je živeo u Meksiku, verovatno je rođen 1882. a umro je 1969; po njegovom delu Džon Hjuston je snimio film Blago Sijera Madre), Tajna piramide (ZS 111, Gleb Golubjov, 1926-1989, ruski pisac „morskih“ priča sa elementima naučne fantastike i detektivske istrage), Astronauti (ZS 124, Stanislav Lem) i Kraljević i prosjak (ZS 145, Mark Tven, 1835-1910).

Pal Korčmaroš je autor stripova Sedam šamara (ZS 88, Karolj Aslanji, 1908-1938, rođen na Adi Kale, školovao se u Zrenjaninu), te Unuci pernate zmije (ZS 94, Laslo Pašut, 1900-1979) i Spartak (ZS 133, Hauard Fast, 1914-2003, Rafaelo Đovanoli, 1838-1915; Amerikanac Fast je počeo da piše Spartaka u zatvoru u koga je dospeo kao komunista, dok je Đovanoli bio mason i zastupao je beogradsku ložu Svetlost Balkana).

Kao i Šandor Gugi, i Atila Dargai bio je autor humorističkog izraza. Njegova dva stripa Moglijeve avanture (Radjard Kipling, 1865-1936) i Mali Vak (Ištvan Fekete, 1900-1970) srećemo u brojevima 104 i 177. Istim stilom koristio se i Ferenc Šajdik (1930), zastupljen samo jednim stripom – Tarzan se vraća (ZS 112, Horvat).

U Lunovom magnus stripu mađarski strip pojavljuje se prvi put u broju 22. Radi se o stripu Skrovište na Elbi, koga je nacrtao. Šebek. Strip je nastao prema romanu sovjetskog pisca Aleksandra Nasibova (1916-1985), a 1963. godine snimljen je i istoimeni film. Šebek se u Lunovom magnus stripu još šest puta javlja kao autor: Zagonetno ubistvo (LMS 36, Džuda Vaten, 1911-1985, australijski pisac i komunista, rođen u Odesi), Tajna Venere (LMS 43, Georgij Martinov, 1906-1983), Krvav posao (LMS 45, Mor Jokai), Parmski manastir (LMS 48, Stendal, 1783-1842), Robot-izdajica (LMS 54, Henri Kutner, 1915-1958) i Zov divljine (LMS 77, Džek London, ponovo objavljen u Zov stripu 32).

Zorad je najzastupljeniji mađarski autor i u Lunovom magnus stripu. Tri stripa su nastala po originalnim Horvatovim scenarijima: Divlja mačka (LMS 27), Zver iz Kapue (LMS 30) i Polkini kompanjoni (LMS 68). Poslednji strip je deo serijala o junacima Robertu i Juliki. Ostali Zoradovi stripovi u Lunovom magnus stripu su Tigrova krv (LMS 28, Jene Rejte, 1908-1943, poznat pod pseudonimom P. Hauard), Drama u lovu (LMS 32, Anton Čehov, 1860-1904), Zmijsko gnezdo (LMS 47, Aleksandr Nasibov, ponovljen u Zov-stripu 31 pod nazivom Osinje gnijezdo), Pisar i faraon (LMS 55, Geza Hegeduš 1912-1999), Doktor sa Jave (LMS 68, Aleksandar Dima, 1802-1870), te Grad nemih revolvera (LMS 71, Jene Rejte).

Korčmaroš se u Lunovom mangus stripu javlja sa dva stripa, Sever protiv Juga (LMS 73, Žil Vern) i Grom Monte Kristo (LMS 94, Aleksandar Dima), a Dargai (LMS 63 – Miš zvezda, Stanislav Lem), Gugi (LMS 72 – Jadni Muhamed, Horvat) i Marcel Jankovič, 1941 (LMS 70 – Lovci, Stanislav Lem) po jednu.

Već smo spomenuli neke epizode mađarskih autora koje su ponovljene u Zov-stripu. Ova Vjesnikova kratkotrajna revija je izlazila tokom 1974. i 1975. godine. Za razliku od Dnevnika, miljenik Zov-stripa je bio Imre Šebek. Osim spomenutog reizdanja stripa Zov divljine, objavljeni su i ovi Šebekovi stripovi: Tajna hrama sunce (broj 14, prema delu Maje Nikolesku), Onaj koji mora živjeti (27, Horvat), Bakreno puce (27, Lev Ovalov, 1905-1997, koji je takođe proveo 15 godina u sovjetskim zatvorima i u progonstvu), Demon Aljaske (30, Džek London), Propast fjorda smrti (35, Nikolaj Panov), te Robinzon Kruso (38, Danijel Defo, 1660-1731).

Od pet Zoradovih stripova objavljenih u Zov-stripu, dva su ponovljena (Osinje gnijezdo i Susret u svemiru), a tri su premijerno objavljena: Poruka zvjezdanog broda (34, Horvat), Požar (36, Boris Polevoj, 1908-1981) i Centarfor Munja (39, Horvat). Po jedan strip Dargaija (Blago Coquillarda u broju 35, po Horvatovom originalnom scenariju) i Korčmaroša (spomenuta repriza Bio sam podanik Atile u broju 40) su takođe objavljene u Zov-stripu.

Konačno, i Stripoteka je u periodu 1978-1981. godina objavila četiri stripa koje je nacrtao Zorad. Prvo je u broju 475. repriziran Centarfor Munja iz Zov-stripa, sad pod naslovom Veliki centarfor. Zatim je u broju 479 objavljen strip Blago cara Solomona (prema romanu Henrija Rajdera Hagarda, 1856-1925), zatim u broju repriziran strip Tvrđava, dok je u broju 650 repriziran strip Posao barona Holdinga, sada pod imenom Obračun na obali.

Prethodni pasusi obiluju nabrajanjem stripova, njihovih autora i biografskih podataka, što se možda ne očekuje od teksta koji pretenduje da bude zanimljiv. Međutim, postoje dva razloga koja su do toga dovela. Želja je bila da se pokaže koliko je, zapravo, bila bogata i sveobuhvatna ponuda mađarskog stripa u Jugoslaviji tokom relativno kratkog perioda (većina stripova je objavljena između 1970. i 1975. godine). Spomenuti stripovi pokrivaju veći deo produkcije tokom dve decenije zlatnog doba mađarskog stripa, ali ipak određeni broj stripova, a među njima i oni po kojima su autori najpoznatiji, nikada kod nas nije objavljen.

Pal Korčmaroš i Imre Šebek su već bili u zenitu stvaralaštva tokom sedamdesetih godina prošlog veka (prvi je umro 1975. a drugi 1980. godine), dok je Imre Zorad prekinuo saradnju sa Tiborom Cs. Horvatom sredinom iste decenije. Ostali autori, u to vreme još relativno mladi, nisu nastavili da rade istim intenzitetom kao njihove starije kolege. Tokom decenije koja je usledila Horvat je najviše sarađivao sa Atilom Fazekašem, koji je ostao nepoznat našoj publici. I u Filešu sve češće su se preštampavali stariji stripovi, koji su ranije objavljivani u drugim novinama i časopisima, a sve više prostora se ustupalo inostranom stripu.

Drugi razlog spomenutog nabrajanja je nada da će se interesovanje za posleratni mađarski strip kod nas ponovo javiti, a ovaj tekst može da posluži i kao vodič za čitanje. Specifičnost mađarskog stripa iz socijalističkog razdoblja je zasnovanost na književnim i filmskim delima, a među njima je i dosta onih čiji su autori stvarali u zemljama nekadašnjem istočnog bloka i nama su nedovoljno poznati. Ima tu i dela naučne fantastike, avanture, kao i interesantnih priča iz Drugog svetskog rata. Pitanje je koliko je opredeljenje Tibora Cs. Horvata, bez sumnje najznačajnijeg imena mađarskog stripa, da stvara scenarije na osnovu književnih dela samostalna odluka, a koliko nužnost do koje je dovela potreba da se strip pokaže kao društveno prihvatljiv. U skučenom manevarskom prostoru, Horvat je ipak uspeo da stvori i više originalnih priča, od kojih je serijal o Robertu i Juliki najpoznatiji. Zanimljivo je da je broj crtača u tom periodu bio mali, a da sem Horvata nije bilo drugih scenarista čiji su stripovi objavljeni u Jugoslaviji.

Osvrnimo se kratko i na autore. Erne Zorad je završio Školu lepih umetnosti u Budimpešti. Posle rata je radio u izdavačkoj delatnosti, a svoj prvi strip Vinetu, prema romanu Karla Maja, objavio je 1957. godine. Vinetu je bio prvi mađarski strip sa oblačićima. Sve do 1975. godine sarađuje sa Tiborom Cs. Horvatom i radi po njegovim scenarijima, da bi od te godine počeo da crta prema sopstvenim scenarijima. Nacrtao je preko 300 stripova, a dokazao se i kao slikar i karikaturista.

Imre Šebek je takođe pohađao Školu lepih umetnosti, ali je nije završio. Iako je još tokom rata crtao i objavljivao humorističke kaiševe u novinama, posle rata je uglavnom crtao naslovne strane knjiga. I on se u drugoj polovini pedesetih udružuje sa Horvatom, pa nastaju njegova najznačajnija dela. Krajem šezdesetih godina, radeći pod pritiskom (crtao je po jedan kaiš dnevno), njegov stil se menja, a kvalitet opada. Tek 1973. godine vraća se svom ranijem stilu. Najveći deo i njegovih stripova nastao je po Horvatovim scenarijima.

Pal Korčmaroš je završio trgovačku školu, a posle se bavio novinarstvom. Bio je jedan od osnivača Fileša. Grof Monte Kristo, objavljen 1958. godine, smatra se njegovim prvim zrelim stripom. Narednih deset godina bile su najznačajnije u njegovoj karijeri. Nakon toga, zbog oslabljenog vida, kvalitet njegovog rada opada.

I Atila Dargai deli sudbinu Zorada i Šebeka – nikad nije uspeo da završi Školu lepih umetnosti, ali dok je kod prve dvojice razlog bio materijalne prirode, kod Dargaija je bio politički. Radio je na iscrtavanju pozorišnih kulisa, a najpoznatiji je kao autor animiranih filmova. Njegov najpoznatiji strip o lisici Vuku (kod nas preveden kao Vak da bi se izbegao nesporazum) takođe se pojavio i kao animirani film. Dobitnik je i Zlatne palme u Kanu za animirani film.

Za razliku od trojice kolega, Šandor Gugi je završio Školu lepih umetnosti i radio kao nastavnik slikanja. Svoj prvi strip je objavio 1954. godine (45 kaiševa), da bi se naredne godine upoznao sa Horvatom i nastavio da radi uglavnom po njegovim scenarijima. Jedno vreme se povukao iz sveta stripa, a onda se, sredinom sedamdesetih godina, vratio.

Ferenc Šajdik je zabršio grafičku školu i radio kao litograf, ali se brzo dokazao kao uspešan karikaturista. I on je, pored karikature, najviše poznat kao autor animiranih filmova.

Marcel Jankovič je sin disidenta. Završio je benediktisku gimnaziju, a nakon toga je izgradio izuzetnu animatorsku karijeru. Zajedno sa Dargaijem i Jožefom Nepom (1934-2017) je autor veoma popularnog crtanog filma Gustav. Jedan od njegovih animiranih filmova bio je nominovan za nagradu Oskar 1974. godine, a drugi je osvojio Zlatnu palmu u Kanu 1977. godine.

Na kraju, pokušajmo da napravimo paralelu između jugoslovenskog i mađarskog stripa. Oba su ponikla na zajedničkim protostripovima s kraja 19. veka. Mađarska nije bila u situaciji da doživi stripski „bum“ pred Drugi svetski rat. Nakon rata strip se razvijao u sličnim okolnostima, kada se na njega gledalo sa rezervom, no svoj polet mogu da zahvale prvenstveno uticaju koji je Komunistička partija Francuske imala na strip u toj zemlji, najviše putem lista Imanite i časopisa Vejan (docnije Pif Gadžet). Mađarski strip je, ipak, veoma uspešno bio plasiran na tržište zemalja istočnog bloka, što sa jugoslovenskim stripom nije bio slučaj. Do opadanja kvaliteta i produkcije u Mađarskoj dolazi deceniju pre nego u Jugoslaviji, ali već početkom devedesetih godina prošlog veka, strip u obe zemlje doživljava odlučan udarac. U obe zemlje strip koji se nakon toga razvija gotovo da nema puno veze sa stripom koji se decenijama ranije stvarao. Ipak, čini se da je domaći strip danas mnogo popularniji u Mađarskoj, nego što je to u Jugoslaviji.

Nešto što je definitivno nestalo poslednjih decenija je avanturistička i naučnofantastična – „omladinska“ literatura koja je bila sveprisutna tokom poslednjih decenija 19. veka i sve do kraja osamdesetih godina 20. veka. Dok klasična i moderna literatura za decu i dalje postoji, današnji tinejdžeri uglavnom mogu da biraju između knjiga bez mnogo teksta, sa nešto misterije i zagonetki, fantastične literature „mača i magije“ i literature povezane sa filmskim hitovima. Mogućnost da se lako, za nekoliko sati, prevale velike razdaljine i da se vidi sve što je ionako već dostupno i vidljivo putem interneta, potisnuli su sve te dobre romane koji govore o putovanjima po svetu, brodovima i brodolomima, tajanstvenim izgubljenim civilizacijama, a preterivanje da je istorija došla do svog kraja i da živimo u najboljem mogućem svetu, u kojem opet nemamo vremena da se na trenutak zaustavimo i razmislimo da li je sve to tako (što od celodnevnog posla, što od bujice informacija kojoj smo u svakom momentu izloženi), doveli su do odsustva bilo kakvog izmaštavanja neke bolje i lepše budućnosti. Resetovanje, vraćanje na početak, kome smo ovih dana izloženi, zatvoreni u svojim ili tuđim domovima, sa zatvorenim granicama, bez saobraćaja, možda će dovesti do ponovnog interesovanja za avanturu. Tibor Cs. Horvat i družina mogu biti dobar početak. Izvolite!

  ...ili istorija obojena iskustvima
  Šerloka Holmsa - „Merkurio Loi“
  Alesandro Bilota i drugi;
  izdavač Čarobna knjiga, 2019.

Italijanski strip gigant „Sergio Bonelli Editore“ odavno je shvatio da je, u cilju održavanja prodaje, nužno nuditi potencijalnim čitaocima što šarolikije sadržaje. Zato Boneli u svom katalogu pored obaveznih i prepoznatljivih kaubojaca (sa kojima je posao i započeo) ima krimiće, horor, naučnu fantastiku, ratne, istorijske, avanturističke i sentimentalne stripove - sve u velikim i (po ugledu na američke strip korporacije) malim serijalima ili kao samostalne priče u obliku jeftinih mesečnih svezaka ali i luksuznijih izdanja. Interesi čitalaca, mladih i onih malo odraslijih, prate se i predviđaju i, u s kladu sa tim, formira ponuda koja, ipak, mora biti u granicama koje nameće korporacijski strip. No, uvek se, na ovaj ili onaj način, u izdavačkom planu pojavi i neki sasvim netipični strip koji nije baš za svakog, običnog čitaoca željnog avantura već traži malo veće angažovanje „konzumenata“. Među te izuzetke spada i serijal „Merkurio Loi“ koji je izlazio u periodu od 2017. do 2019. u ukupno 16 epizoda-svezaka a koji u ediciji „Riznica Boneli serijal“, u knjigama koje sadrže po dve epizode, sa tvrdim koricama i u punom koloru, ovdašnjim stripoljupcima nudi ažurna i agilna „Čarobna knjiga“. Merkurija je osmislio Alesandro Bilota (1977), znan kao jedan od scenarista znamenitih serijala „Dilan Dog“, „Nobadi“, „Valter Buio“ odnosno niza samostalnih albuma, a vizuelni lik mu je darovalo više autora, kolorista odnosno crtača naslovnih strana. Merkurio Loi je svoj život započeo kao profesor, filozof, ljubavnik, gradski šetač na duge staze i, pre i posle svega, kao vrlo znatiželjna osoba što je, naravno, idealno za zapadanje u svakojake neprilike i avanture. Mesto dešavanja je grad Rim iz 1826. godine a zapleti se tiču „običnih“ zločina i ubistava i zavera (ponekih uperenih i protiv pape), delovanja brojnih tajnih društava, pronalaženja religijskih relikvija... Merkuriju u rešavanju pomaše učenik-asistent Otone, pri ruci je i verni sluga Leone a on ima i svog redovnog i omiljenog protivnika Tarcisio Spada, nevernog bivšeg učenika; određenu ulogu u svemu ima tajno društvo „Šarada“ zainteresovano za tajne Rima na čijem čelu je jedna devojčica, kao i dečak neverovatnih intelektualnih sposobnosti, maskirani osvetnik ili oficir karabinjera koji je naprasno zanemeo. Bilota je u svoju priču umešao malo istorije, malo iskustva Šerloka Holmsa uz trun teorija zavera, religijskih spekulacija i misterija i sve to garnirao sa dosta humora i karikiranih žanrovskih obrazaca. Sveukupni rezultat je sasvim dopadljiv i prijatan za čitanje (naravno, ako se ima u vidu da je, uprkos svemu, reč o stripu nastalom u okrilju velikog izdavača). Poneke od avantura-epizoda su uglavnom „ozbiljne“ a u ponekim humorni odmak preteže; isto tako, zavisno od crtača, menja se i varira vizuelni identitet-izgled junaka što svakako pojačava intrigu i čitalačku zabavu.

Šesta knjiga ovog serijala sadrži epizode „Krug najinteligentnijih“ i „Nedelja kao sve druge“ koje karakteriše kako pojačana doza humora tako i prava navala nonsens i apsurdnih elemenata. U „Krugu...“ Loi, pošto je eliminisao sumanuti napad umišljenog protivnika Karla, tokom šetnje otkriva da je formiran „Krug najinteligentnijih“ u koji on nije pozvan što iritira njegovu sujetu i samoljublje i tera ga da, na svaki način, uđe u društvo i nametne mu se - ali u tome ne uspeva jer članovi kruga više cene njegovog asistenta! Čak i činjenica da se iza svega, navodno, krije masovna otmica dece nije dovoljno da odvrati Merkurija od  samopromocije. Epizoda „Nedelja...“ čini još jedan korak u pravcu razbijanja učmalosti i nastupanju besmisla. Čitave nedelje Merkurio biva nasilno buđen, prekidan u ritualnom kupanju, onemogućen da ga berberin obrija dok izjutra po obali reke trče nekakav čovek i žena! Leone sprema bizarne obroke a potom, na gazdino insistiranje, samo makarone sa paradajz prelivom; Otone se ljubi sa devojkom što izaziva navale lebdećih srca ili ptičica ili zvezda... Advokat Metastazi upozorava Merkirija da članovi tajnog društva nestaju a svoje imaju da kažu/dodaju i mačka, pas lutalica, gavran ali i Tukiditova knjiga. Merkurio će neke tajne otkriti (kriva je banda uličnih svirača koja je hipnotisala slušaoca) ali to ni izbliza ne objašnjava sumanute događaje tako da je kraj epizode koliko zatvoren toliko i otvoren!

Merkurio ovog puta više liči na šimpanzu (ogromne uši, mali nos, dugi zulufi) nego na ozbiljnog profesora i srcolomca, Otone je u prvoj epizodi vrlo feminizovan i koketan, mimika svih likova je groteskno naglašena. Serđo Gerasi (u „Krugu...“) te Onofrio Katačo i Serđo Pončone nisu se ustezali da karikiraju junake i tako dodaju još malo humora priči.

U konačnom sagledavanju, serijal „Merkurio Loi“ je krajnje netipičan proizvod u katalogu velike strip kompanije ali je (možda upravo zbog toga) dobrodošlo osveženje koje će svojom vrcavošću i igrarijama itekako zabaviti znatiželjne ljubitelje „priča u slikama“.

(„Dnevnik“, 2020)

  ...DEČJA ŠKOLA STRIPA LAJKOVAC!

SREĆNA GALERIJA Studentskog kulturnog centra Beograd (SKC), preko fb stranica Međunarodnog salona stripa SKC Beograd,  www.facebook.com/comicsfest predstavlja
u virtuelnoj formi reminiscentni pregled RETROSPEKTIVNE IZLOŽBE NAGRAĐIVANIH I NAJUSPELIJIH RADOVA DEČJE ŠKOLE STRIPA LAJKOVAC, autora postavke prof. Miloja Mitrovića, planirane za redovni Plan i program galerije u kalendarskoj 2020. godini u periodu od 10. do 20. aprila.

Škola stripa za decu osnovnoškolskog uzrasta u Lajkovcu nastala je iz redovne nastavne produkcije predmeta Likovne kulture i časova dodatne likovne sekcije profesora Miloja Mitrovića. Izložba donosi izbor radova polaznika škole iz Lajkovca, nagrađivanih na republičkim i međunarodnim takmičenjima.

“Kad se u lajkovačkim školskim klupama pognu glave nad belim, crtaćim papirom, kad su u prste uklešte olovke, flomasteri i četkice, kad se mašta zatvori u dva oka i širom se otvore vrata nekog najlepšeg sveta u kvadratićima i oblačićima - onda strip ne umire...(...) budući majstori pejsaža, pokreta, perspektive, gro planova (...) od stripa, malo pomalo, prave bajke i priče iz srca. Iz uspomena. Iz detinjstva sa kojim se teško ali i rado rastaju. I svi imaju nešto svoje. Po nečemu se prepoznaju, po nečemu su dostojni divljenja i pažnje, po nečemu, znači po stripu, zavoleće ih i oni najbliži i oni koji u njih veruju. Ova izložba nije samo za jedan pogled, jedan osvrt. Pred njom treba potrošiti minute i minute. Da se vide i prepoznaju deca koja svoje strip - table kite slapovima akvarela i tempera, s najlepšim mislima, najsjajnijim pogledima i najdubljim željama da budu sve bolji i bolji, da im se svet okreće u najtoplijim zamislima i žestokim ostvarenjima...Treba pogledati ovaj lajkovački strip-buket iz bašte njihovog profesora Miloja Mitrovica i biti ubeđen da je strip u dobrim rukama. Neoboriv. Nezaustavljiv. Večan. Deca crtaju. Deca vole. Uz blok broj 5. Deci se treba diviti. I strip nikada neće umreti“.

Brana Nikolić, izvod iz teksta

Migelančo Prado, 1958-, Korunja, Španija

  ...Migelančo Prado – magični realizam u stripu.

    Uvod

    Migelančo Prado (Miguelanxo Prado, 1958-) je jedan od velikana savremenog evropskog stripa. Višestruko je nagradjivan državnim godišnjim nagradama (Španija, Nemačka, SAD) i festivalskim nagradama (Angulem - Francuska, Barselona - Španija).

    Objavio je 10-ak albuma sa stripovima, a takodje se intenzivno bavi i ilustracijom, crtanim filmom i dizajnom. Njegovi stripovi objavljeni su prvi put kod nas još davno u Stripoteci, ali je njegov rad danas pokriven na ovim prostorima albumima od više izdavača („Omnibus“, ”Modesty stripovi“, „Komiko“, „Fibra“).

    Prado nema dominatnog junaka ili serijal po kome bi bio prepoznat, već se bavi raznolikim temama i stlizacijama u traganju za pojašnjenjima današnjeg i budućeg sveta.

    Najveće domete Prado je ipak ostvario u svojim knjigama kotemplativne prirode, gde je povezao evropsku stripsku tradiciju sa južnoameričkom literaturom ‘magičnog realizma’ pisaca kao što su Markez (Gabriel García Márquez, 1927-2014) ili Borhes (Jorge Luis Borges, 1899-1986). Tu treba istaći sledeće dve knjige.

Trag kredom – rapsodija u belom, plavom i zelenom (sa malo crvenog)

    Trag kredom

    Radnja grafičkog romana Trag kredom (Trado de tiza – na španskom, 1993, Streak of Chalk – na engleskom, 1994) dešava se na ostrvu od krede, maloj belo-zelenoj površini u ogromnom plavetnilu okeana i neba, gde pristiže jedrenjak. Na jedrenjaku je mladi moreplovac koji odseda u krčmi na ostrvu. Tada nastaje nešto kao trilerski zaplet, sa ubistvom i izneverenim osećanjima, ali kada jedrenjak na kraju napušta ostrvo, moreplovac ostavlja tekst na zidu mola, koji je povezan sa tekstom koji je tu već bio. Tako počinjemo da sagledavamo da se ovde odvija nešto više od jednostavne kriminalističke priče i da naracija dobija neobični, magični obrt, odnosno da se radnja dešava iznova i iznova, u vidu spiralnog vremenskog kretanja ili možda narativnih koncentričnih krugova. Ostrvo od krede je nešto kao vrtlog u vremenu, iz koga niko ne može da se udalji od onih što su u njega ušli, što je bio jedan od motiva i u prozi magičnog realizma pomenutih pisaca.

    Obraditi ovakav sadržaj je ozbiljan zadatak za bilo kog stripskog autora, ali ga Prado iznosi scenaristički sa lakoćom i grafičkim tablama velike lepote sa punim kolorom. Zoran Djukanović, stripski kritičar i esejista, okarakterisao je Pradovu umetnost kao „magične neizvesnosti akvarela i pastela“ i ovaj strip najviše potvrdjuje ovakvu odrednicu.

    Na kraju knjige pojavljuje se i Korto Maltežanin, proslavljeni junak Huga Prata (Hugo Pratt, 1927-1995), na šta ukazuje Vasa Pavković, književnik i publicista, u svom predgovoru za ovu knjigu na srpskom jeziku („Omnibus/Modesty stripovi“, 2012): „Da li je ovim omažem junaku jednog serijalnog stripa Prado svesno pokazao ne samo da ceni tradiciju klasičnog narativnog stripa, nego i da sam medij ne može da se liši svojih malih i velikih junaka i preobrazi „jedino“ u jednotomnu, likovnu paralelu visoke književnosti? Spreman sam da tako protumačim ceo njegov strip i posebno poetični kraj.“

    Ova knjiga je višestruko nagradjivana i ostala je jedan od kamena medjaša Pradovog stvaralaštva.

    Ardalen

    Najnovija u nizu Pradovih meditativnih i magičnih knjiga jeste Ardalen (2012), objavljena na srpskom jeziku 2018. godine („Modesty stripovi / Komiko“) nazvana po vetru u Španiji koji duva sa Atlanskog okena, donosi toplo vreme i naročite psihološke uticaje, nešto kao Jugo na Jadranskom moru. Naime, u Crnoj Gori se jos uvek smatra olakšavajućom okolnošču ako se kriminalno delo desilo dok je duvao Jugo.

Ardalen – napetost i iščekivanje, susret Sabele sa žiteljima sela

    U ovoj kompleksnoj i promišljenoj knjizi, posmatraju se odnosi Sabele (koja želi da sazna nešto više o svome dedi), Fidela (starca koji nije siguran u svoje uspomene jer se one mešaju sa uspomenama drugih koje mu donosi Ardalen) i žitelja sela. Ovo traganje za istinom iz prošlosti dovodi do prijateljskog odnosa Sabele i Fidela, ali i podozrenja seljaka, što kulminira sukobom i tragedijom.

    Odnosi likova su precizno razradjeni i naglašeni grafičkim pristupom. Seljani su uvek na slikama odvojeni od Sabele, mada su u istoj prostoriji, a bliskost Sabele i Fidela je grafički interpretirana time sto su zajedno na slici ili se gledaju direktno u oči. Knjiga takodje ima neobično mnogo odstupanja od glavnog toka radnje, da bi se prikazala neka faktografija, bilo da su to zaista istorijske reference i  podaci, ili izmišljeni „fakti“ koji treba da potvrde verodostojnost bar nekih od uspomena, a sve to da bi se održao prikaz realnog sveta, koji se vec na sledećoj slici suočava sa Fidelovim vizijama koje zbunjuju i opčinjavaju. Sve je to prikazano na tablama sa punim kolorom, koji je ručno izvedena mešanim tehnikama – pastelom, akvarelom, uljanim bojama, masnim i drvenim bojicama. Često na više strana dominira jedna boja na više strana, u skladu sa rapoloženjem ili atmosferom koja se želi prikazati – uspomene (plavo), vesele uspomene (tople boje), vizije (zeleno), „sećanja“ (braon sepija), tuga (siva) ili nasilje (crvena).  

Ardalen – umirujuće opuštanje, razgovor Sabele i Fidela

    Ipak, glavna tema knjige je postavljanje pitanja - šta su uspomene za nas i koliko nas one određuju u sadašnjosti i budućnosti. Mnogo pisci su govorili o uspomenama i njihovoj važnosti, da pomenemo samo Prusta (Marcel Proust, 1871-1922), francuskog kjiževnika, koji u svojoj knjizi U potrazi za izgubljenim vremenom naglašava značaj madlen (Madelaine) kolačića koji ga uvek podsećaju na detinjstvo, odnosno na afirmativni period koji ga je odredio za ceo dalji život.

Ardalen – prošlost, onakva kakvu nam donosi Ardalen

    U ovoj Pradovoj knjizi, Fidelove uspomene se pokazuju ne samo nesigurnim, već se pri tome stvara i jedan onirički i bajkoviti svet koji niko ne može da vidi osim Fidela, ali koji nas sve „zavodi“, kako kaže Zoran Penevski, književnik i scenarista, u predgovoru ove knjige. Mi postajemo zavedeni Fidelovim vizijama i javlja se čežnja da ih bar još neko od nas vidi, čime bi nam i prošlost i sadašnjost bile lepše i jasnije.

    Penevski zaključuje: „Potpuno je ne­važno da li je stvarnost posledica nestvarnog ili da li su fantazme ćorsokaci stvarnosti. Sve to vodi ka drami egzistencije u kojoj evocira­mo priče. I više nije važno da li je riba koja pliva u vazduhu iza vaših leđa ljubičaste ili crvene boje.“

    Sabela i Fidel ostaju prijatelji, a prošlost (izgubljena?) i vizije (pronadjene?) ostaju nešto što ih zbližava, a nama preostaje da se zapitamo nad istinitošću i značajem naših sopstvenih uspomena.  

    Zaključak

    U ove dve knjige Prado se snagom svoje realistučke stilizacije i vladanjem kolorom upustio u priče magičnog realizma, ne zaostajući za delima pisaca ovoga pravca. Moguće je da ove dve knjige neće oduševiti ljubitelje stripskog medija koji traže u stripu linerano pripovedanje i crtež koji to svojom jednostavnošću podržava, ali će svakoga gurnuti prema razmišljanju i introspekciji o sopstvenim odlukama i putevima u životu kojima idemo.

[Ovo je originalni tekst koji je u malo izmenjenom obliku
objavljen u Kulturnom dodatku Politike 29. februara 2020]

  ...Strip&ploče - zanimacija i izolacija!

Tradicionalna Paralelova fb konkurs-radionica Strip i ploče, otvorena je za učešće i prijem radova, za sve zainteresovane, amatere i profesionalce, do 31. maja

On-line radionica u cilju afirmisanja ljubavi prema stripovima i muzici, spaja ove dve umetnosti u zadatku osmišljavanja omota za album omiljenog benda ili izvođača, i to poznatog ili anonimnog, stvarnog ili izmaštanog.

U ovom 'vanrednom trenutku', negujemo ljubav prema pop kulturi i treniramo kreativnost, a ako sve bude kako treba najbolji radovi biće izloženi na velikoj proslavi svetskog praznika Record Store Day, 20. juna, u Čumiću, na staklu kultne prodavnice ploča - Mascom store.

Svih prethodnih godina radionica je imala i nagradni karakter, a ove godine nagradom će se pre svega smatrati da se svi, u zdravlju i veselju:) okupe na izložbi i velikoj proslavi Svetskog dana ploča.

Humanitarni karakter radionice svakako će se i dalje negovati javnom prodajom najboljih radova u dobrotvorne svrhe.

Prvo izdanje Strip&ploče datira iz 2012. godine, a od tada je svoje radove na ovu temu poslalo preko 100 autora iz celog regiona, i to afirmisanih ilustratora i dizajnera, ali i mađih i starijih amatera. 

Ovaj konkurs dakle nema ograničenja za učešće po pitanju godišta, obrazovanja, profesije ili jezika.

Rad u bilo kojoj tehnici - ilustracija, crtež, slika..., fotografisati ili skenirati i poslati na e-mail adresu festivalparalel@gmail.com ili ga postovati direktno na fb event stranu "Strip&ploče 2020 / do 31. maja" kao post:
https://business.facebook.com/events/640087880110448/

Dejan Vučetić Vuča	Uroš Begović

____________
www.paralel.rs
https://web.facebook.com/Paralelfestival/
https://www.instagram.com/paralelfestival/
https://www.youtube.com/channel/UCfVYOJhJwOG1RuTe-MUUDPw/featured

  ...Визуелна хроника на
  македонскиот стрип: интервју
  со Александар Стеванов.

   Пред речиси една година, од печат излезе првиот том од книгата „Визуелна хроника на македонскиот стрип“, во издание на Стрип центар на Македонија – Велес. Со желба за подетално информирање на јавноста за ова ретко и значајно дело за најзапоставената уметност кај нас, со авторот Александар Стеванов електронски разменивме прашања и одговори по повод книгата, кои беа искористени за еден напис.

   Денес, во пресрет на излегувањето од печат на вториот том од хрониките, решивме да се навратиме на оригиналната форма на нашиот разговор и да ви го пренесеме како интервју.

   1. Како дојде до идејата за ваков концепт на книгата?
   Оваа книга, како своевиден паметник, првенствено е посветена на македонскиот стрип-автор (и на неговото дело), категорија која кај нас никогаш не уживала доволна почит. Па како таква се роди не како логична последователност на побарувачката и интересот од страна на читателите, туку како резултат на потребата да се прибележи еден сегмент од македонската уметност и творештво. Покрај „Стрип – запис со човечки лик“ на Томислав Османли, книга во која едно поглавје е посветено на историјата на македонскиот стрип, до пред само неколку години не постоеше ниту една друга во која се обработува македонското стриповско минато...
   Во ретроспектива, веројатно тоа била причината. А, инспирацијата, односно поводот, можеби е обид за пркос кон мислењето кое, иако е погрешно, опстојува цело време, а тоа е дека – во Македонија нема стрип.
   Во оваа насока, би сакал да спомнам дека книгата е правена по урнекот на неколку странски стрип-хроники во издание на „Дорлинг Кајндерсли“ (Dorling Kindersley). Можеби би било интересно и да се сподели дека изборот на бои, кој во неа е различен за секоја година, не е случаен, туку е според селекцијата на „Пантон“ (Pantone) за деведесеттите.

   2. Колку време, реално, работеше на книгата: прибираше информации, изјави, мислења, стрип-ревии – пишуваше и дизајнираше?
   Домашната стрип-сцена активно ја следам уште од 2008 или 2009 година, како автор од неа сум дел од 2010 година, а и во текот на деведесеттите ги купував стрип-ревиите. Но, со планско целенасочено истражување, прибележување на информациите, нивно класифицирање, архивирање (речиси сите реферирани веб-содржини се архивирани на Archive.org) и подредување по хронолошки редослед, веројатно започнав при крајот на 2014 година. Што се однесува, пак, до пишувањето, уредувањето и дизајнирањето на „Визуелната хроника“, мислам дека со тоа започнав во втората половина на 2015 година.
   Овде би сакал да потцртам дека кога велам „Визуелната хроника“, не мислам само на книгата (1990 – 1999) која излезе минатата година и која е само прв том, туку на сите планирани томови кои го опфаќаат периодот од 1990 до 2020 година. Причината да ги работам во исто време беше резултат на мојот првичен план – „Визуелна хроника на македонскиот стрип“ да излезе како едно големо издание од над 300 страници. Имајќи предвид дека се покажа оти тоа од издавачки аспект се граничи со невозможното, поради високата цена на печатарски трошоци (А4 формат, во боја и печатено на квалитетна хартија) во комбинација со недоволната побарувачка за изданија од овој тип, мораше да се направи компромис, односно да се пристапи кон план Б.
   Цитатите не ги земав директно од авторите, туку индиректно од написи (наведено е во енднотите од каде) првенствено за автентичност, а второ за да се испочитува трудот на луѓето кои „во реално време“ пишувале за стрип. Не сакав книгата да биде само мое видување на нештата, туку да е прошарана и со ставови на други стрип-чинители, без оглед дали јас се согласувам со нив или не. Предуслов за изборот на цитати беше да се кажани/напишани во дадената година и/или да се однесуваат на издание/настан од таа година.

   3. Кој го финансираше излегувањето на книгата?
   „Визуелна хроника на македонскиот стрип: 1990 – 1999“ беше целосно завршена уште во втората половина на 2017 година. Иако се обидов на неколку начини и тропнав на повеќе адреси, за жал, не успеав да наидам на разбирање и подадена рака во делот околу нејзиното финансирање/објавување. Се радувам дека во програмата за 2019 година, Министерството за култура на Република Македонија во неа препозна проект од национален интерес и го поддржа нејзиното објавување.

   4. Дали ги имаш (зачувано) сите стрип-ревии што се наведени во книгата?
   Би сакал да ги имав, но не е така. Ги имам сите броеви од стрип-ревиите „Макстрип“, списание со кое се запознав со добар дел од активните домашни стрип-автори во тоа време, „Стрип Арт“, „Тотем“, „Лифт“, како и поголем дел од броевите од списанијата „Илустриран забавник“ и „Клик“. Од оние неколку броја кои излегоа од „Стрипотека“ и од „Стрип експрес“, немам ниеден број. Но, во секој случај за мене стрип-колекционерството претставува споредна дејност. Купувам домашни стрипови првенствено за да дадам поддршка на нивните автори. Жалното не е дека јас ги немам сите, туку дека сите споменати домашни стрип-ревии ги немаат ни во македонските библиотеки.
   Како тогаш доаѓав до нив и до останатите информации? Од препрочитување на написите за стрип во комбинација со честа посета на препродавачите на стари книги, преку архивите на СЦМ-Велес, како и преку приватни архиви, првенствено онаа на мојот пријател Дарко Богданов, па до директна комуникација со стрип-чинителите од тој период.

   5. Што друго имаш пишувано на тема стрип?
   Поопширни написи за актуелности од домашната стрип-сцена имам објавувано на порталите „Mkd-news“, „Македонска нација“, како и во е-списанието „Македонска Ризница“. На последното, всушност, бев одговорен за стрип, а имам објавувано и во списанието „Деветка“, како и на регионалниот портал специјализиран за стрип – „StripVesti“. Досега имам направено над 20 интервјуа со домашни стрип-автори, како и објавено десетина поопширни написи од областа на стрип-историјата. Од пред некоја година имам своја текстуална рубрика за во домашната ревија „Стрип Kреатор“ на уредникот Ване Трајков, а имам објавувано и во босанскиот „Парабелум“. Во соработката со уредниците Давид и Горан Трајковиќ, напис за стриповското минато на овие простори беше објавен минатата година во „Рас комик“, а таков би требало да излезе и во овогодинешниот број на ова српско списание. Во скоро време стрип-рецензии во мое авторство би требало да излезат и во „Градина“ и „Стрип пресинг“ на уредникот Марко Стојановиќ.
   Во 2018 година од печат излезе книгата „Македонскиот стрип во изданијата на новосадски ’Дневник‘“, скромно самоиздание финансирано со делумна поддршка од „Скопје креатива“. За ова издание ми помогнаа „браќата по оружје“ Дарко Богданов и Саше Гачев. Имам напишано уште една книга за домашен стрип, за самите зачетоци на оваа уметност на македонско тло, која да не беше коронавирус-епидемијата можеби веќе ќе беше отпечатена и промовирана.

   6. Во книгата на повеќе места си потпишан како стрип-автор. Кои се твои стрипови и кога и каде ги имаш објавувано?
   Дезигнациите „стрип-автор“, „стрип-сценарист“, „стрип-хроничар“ и сл., се дадени условно, имајќи предвид дека станува збор за издание посветено на деветтата уметност. На пример, сите ние знаеме дека Томислав Османли е првенствено наш истакнат писател и новинар, но со оглед на тоа дека книгата се однесува на стрип, покрај неговото име (можеби ненужно) стои „стрип-хроничар“ или „стрип-теоретичар“. Таквите дезигнации се условни и од еден друг аспект – дури со него да се занимава(л) и професионално, овде ретко кому стрипот му е примарна дејност. Истото важи и за мене.
   Каде јас имам објавувано стрипови? Во списанијата: „Синдром“, „Стрип Креатор“, „Comix“, „Македонска Ризница“, „Чивилук“, „Војвоѓански стрип“, „Парабелум“, „Колибри+“, „Рас комик“... Минатата година во „Парабелум“, кој важи за најобемен балкански стрип-магазин, излезе стрип нацртан од Наташа Коњевиќ од Бања Лука, а според мое сценарио. Гостин-автор сум во стрип-албумот „Мрак Хумор Тишина“ на Дарко Богданов и Јордан Коцевски, а имам вмешано прсти, како летерер, и во графичката новела „Дан Фадил“ на уредникот Гоце Цветановски, во издание на шкотската издавачка куќа „Комик Бру“, како и во американското стрип-издание „Доминос“. Автор сум на сите сценарија во третиот број на стрип-публикацијата „Стрип Алманах“ во издание на СЦМ-Велес и сум целосен автор на малечката стрип-сликовница (или стрип/сликовница) „Девојче на Месечината“ која во издание на „Стрип квадрат“ од Скопје беше објавена во 2017 година.
   Од 2010 година редовно учествувам на меѓународните стрип-манифестации од регионот, имам освоено прво место за сценарио на стрип-фестивалот во Лесковац, второ место и награда за најдобро раскажување на оној во Ваљево, како и второ и две трети места на салонот во Велес.

   7. Книгава излезе пред една година. Што очекуваше кога ја издаваше и какви се реакциите и интересот за неа?
   Искрено, на некој површен супстратум од свесноста немав никакви очекувања. Ми беше битно да си го завршам мојот дел од работата најдобро што може во зададената рамка од услови и можности. Бев презафатен да се подготви на време, фактите да се проверат неколку пати, да се направат некои нужни измени и да се одолее на други... Крајниот резултат, како целосен производ (содржина, уредување, дизајн, печат, хартија...), е нешто од што сум презадоволен. Несвесно, можеби се надевав да биде малку поекспонирана. Но, за последното и јас сум виновен, не уживам да се експонирам како автор, а книгата како и секоја друга книга не може целосно да се одвои од авторот.
   Во врска со реакциите, непосредно по нејзиното објавување, на стрип-колонијата во Велес се запознав со словенечкиот стрип-автор, хроничар и одличен познавач на словенечкиот стрип – Изток Ситар. Неговиот коментар за книгата беше: не знаев дека по распадот на СФРЈ во Македонија имало толку многу стрип-изданија. Слични беа коментарите и на повеќето кои имаа можност да ја видат, а кои воедно споделија некакво мислење со мене, од кои дел се македонски стрип-автори. Тоа е доказ дека малку го знаеме домашното стриповско минато и ја потврдува потребата од една ваква книга. 

   8. Книгата може да се купи во „Бункер“ – ќе биде ли достапна и на други места? Кога и каде?
   Тоа зависи од издавачот Стрип центар на Македонија – Велес. А, имајќи предвид дека сум од Штип, моите сограѓани кои се заинтересирани за неа ќе можат да ја набават директно преку мене.

   9. Дали ќе следуваат продолженија на книгата – историја на македонскиот стрип од 1999 наваму?
   Мојата работа како автор и дизајнер во тој поглед е целосно завршена. Продолженијата се спремни, па во издание на Стрип центарот на Македонија, а со поддршка од македонското Министерство за култура, вториот том (2000 – 2007) се очекува да излезе годинава. Се надевам дека и наредните томови, еден по друг, ќе излезат во годините што следуваат.

   10. Има ли надеж за македонскиот стрип?
   Стрипот во Македонија, уште од неговото раѓање кон крајот на триесеттите години на минатиот век, опстојувал првенствено благодарение на ентузијазмот на авторите. Радува тоа што во последната половина деценија и државата изрази поголема спремност за поддршка на овој сегмент од културата, па стигнавме до една кулминативна точка за домашното стрип-издаваштво.
   Во текот на шеесеттите, седумдесеттите и осумдесеттите години на минатиот век, стрипови на македонски автори се печатени во тиражи од по неколку десетици, па дури и над сто илјади примероци. Денес е незамисливо да се достигнат тие бројки. Македонските стрипови се печатат во тираж од по 300 до 500 примероци. Така што, далеку сме од враќање на тие „златни денови“ на стрипот. Но, за разлика од тоа време, денес има многу повеќе авторски проекти. Ако во текот на минатиот век е објавен само еден луксузен стрип-албум на македонски автор, денес на секои два-три месеци се појавува по еден нов стрип-албум на домашен автор. Така што, идентично како и македонското оро – три чекори напред, два назад – македонскиот стрип назадува од еден аспект, за да напредне во друг и обратно. А, тоа е интересно за следење.
   Има ли надеж за македонскиот стрип? Искрено се надевам. Но и да нема надеж, доброто е што мал е бројот на оние кои во една таква ситуација би пролеале по некоја солза.

   Наташа Атанасова

  ...562b broj Samoniklog korov stripa!

     Straka nastavlja svoj strip "magazin" na Strip vestima, i ovog puta je broj obimniji, 104 stranice stripa, pa je iz tehničkih razloga izlazio u nastavcima dve nedelja. Danas je, dakle, postavljen drugi deo 562. broja!!! A posle... pa sledi još jedan "dvobroj", pa nastavljamo dalje sa redovnim brojevima.
     Samoniklog korov stripa, broj 562b.: www.stripvesti.com/samoniklikorovstrip/562b

  ...Svemirski patroldžija.

Da li samo zato što starimo, da li zato što slobode sve manje imamo, ili, naprosto, što je to zaista tako – godine koje su odavno za nama čine nam se i lepše i bolje od stvarnosti u koju su nas zatvorili i ne puštaju nas napolje. Pa, šta nam drugo preostaje, nego da zaronimo u dubine te bolje i lepše prošlosti i prisetimo se, makar kad je strip u pitanju, šta ju je činilo, s čim smo se budili i šta smo sanjali.

Ima, svakako, i onih koji su se sa stripom susreli u zrelim godinama, naoružani akademskim znanjem, potkovani teorijom, već iskusni znalci umetnosti. Ipak, većina nas sa stripovima se prvi put sretne u detinjstvu i stripovi koje tada čitamo, gledamo, mirišemo i dodirujemo urežu nam se i mi ih ne zaboravljamo. Sem ako nesvesno ne doživljavamo, ipak se tad ne obaziremo na kadriranje i montažu, narativni tok, metaforu, sve te elemente koje prate doživljavanje stripa od strane jednog odraslog, obrazovanog čitaoca.

I tako oni retki među nama koji su još živi, rođeni tokom prve tri decenije XX veka svakako ne zaboravljaju mnoge prizore avanturističkih ili bajkovitih stripova objavljivanih pre Drugog svetskog rata ili, kroz reprinte, neposredno nakon njega. Prve poratne generacije i bejbibumeri sigurno još ljubomorno čuvaju svoje kolekcije Kekeca, a oni pravi fanatici i dalje sa uživanjem prelistaju neku svesku Crtanih romana. Za one rođene tokom treće četvrtine prethodnog stoleća stripovi Zlatne serije i Lunovog magnus stripa obeležili su njihovo detinjstvo.

Upravo ove generacije – danas četrdesetogodišnjaci, pedesetogodišnjaci, skoro šezdesetogodišnjaci – verovatno su i najbrojnija čitalačka publika u Jugoslaviji. Zato ni ne čudi što su baš junaci stripova Dnevnikovih edicija i danas najpopularniji. O onim najpoznatijim piše se dosta (mada retko i kritički). Naš je cilj da se podsetimo onih drugih, skrajnutih, tzv. „dodataka“, stripova za popunjavanje prostora, kad već papir mora de se troši. Nema tu nekih remek-dela, ima zapravo koječega, ali i to „koješta“ oblikovalo nas je kao čitaoce, buduće autore, izdavače, urednike, publiciste.

Pa, danas, lišeni slobode, dok proleće neumitno dolazi, a nama i ulica na koju ne možemo deluje kao daleki svemir slobode, po kojima umesto građana patroliraju policijske i vojne patrole, krenimo od prigodnog stripa za ovu priliku – Svemirski patroldžija.

Kod nas se ovaj strip pojavio u oktobru 1976. godine i to i u Lunovom magnus stripu (prvo u broju 221) i u Zlatnoj seriji (prvo u broju 327) i izlazio je uglavnom do početka 1979. godine. Nakon duge pauze, pojedine epizode su izlazile u različitim razmacima i tokom osamdesetih. Poslednji put sreli smo se sa Patroldžijom u broju 693 Lunovog magnus stripa. Ukupno je objavljeno 48 epizoda, 26 u LMS i 22 u ZS, od čega je (najmanje) jedna epizoda objavljena dva puta.

Pun naziv stripa je Džon Parejd – svemirski patroldžija (John Parade - Le patrouilleur de l'espace) i premijerno je objavljen u Francuskoj 1973. godine u Le Journal des Pieds Nickelés. Časopis se sledeće godine „udružio“ sa Le journal de Bibi Fricotin i nastao je Trio, u kome će Patroldžija izlaziti i narednih godina, sve do gašenja časopisa 1978. godine, odnosno njegovog nastavljača Pieds Nickelés Magazine 1979. godine. Trio je pokušao da bude konkurencija neprikosnovenom Pif Gadgetu, pa se ponekad kaže da je i Džon Parejd Doktor Žistis sa dugom plavom kosom. Spomenimo i još neke dobro poznate stripove koji su izlazili u Triju i Magazinu poniklanih stopala, svi prema Marikovim scenarijima: Makis i Gorak, koje je crtao Pjer Frisano (1934-2013), Iven od Kanerika (crtež Žerald Forton, 1931) i Vitez Erand (crtež Fransoa Dimberton, 1953).

Autori Svemirskog patroldžije su pomenuti Marik, što je pseudonim francuskog autora Rejmona Kijavarina (1925-2005) i Karlo Rafaele Marčelo (1929-2007). Marik je, sad je već i očigledno, bio urednik Trija, pa ne čudi da je, kako je to znalo biti u Francuskoj u to vreme, bio i scenarista stripova koji su izlazili u Triju. I dok smo o Marčelu već pisali, osvrnimo se kratko na Marikovu karijeru. Rođen je u Nici, rodnom gradu više autora stripa, a i Marčelova rodna Ventimilja nije daleko. Debitovao je već sa 16 godina kao scenarista. Nakon rata crta karikature i stripove za lokalne novine, a zatim seli u Pariz, gde tokom naredne dve godine radi i kao kompletan autor i kao scenarista za Žankloda Foresta (1930-1998), Hoze Antonija Sernu Ramosa (1927-2011), Pjera Lakroa (1912-1994) i Rene Palorana Pelosa (1900-1998). Po naslovima stripova koje je radio sa poslednjom dvojicom dobila su ime dva časopisa koje je Marik uređivao i koji su se spojili i Trio. Pored spomenutih stripova, sa Frisanom je radio i strip Zoro, a nama je poznat i strip Kućno pozorište, koji je izlazio u Strip zabavniku, a crtao ga je Klod Šebij „Gen Klo“ (1949). U Strip zabavniku je objavljen i strip Pobunjenik iz La Paza, koga je nacrtao Kristijan Martinez – „Žin“ (1948), nama poznat po stripovima Kapetan Sabr i Snežni. Karijeru scenariste uspešno je nastavio i tokom naredne tri decenije.

Ali, vratimo se našem Patroldžiji. Slično kao i Doktor Žistis u kasnijoj fazi, i Svemirski Patroldžija je strip na najčešće osam do deset strana. Nema tu mnogo prostora za duge uvode i razrade. Nakon što se već na prvoj strani upoznamo sa situacijom, slede stranice akcije u svemiru, ima tu i biljki ljudoždera i pobesnelih insekata, izgubljenih i onih neprijateljskih civilizacija, pomahnitalih naprava i neobičnih džinova, lepotica itd. Dakle, svih onih stereotipa kojima je obilovala naučna fantastika pre 40-50 godina. Da, u vreme kada se na budućnost gledalo sa radošću i sa strepnjom – kako li će sve naprednija tehnologija da se odrazi na svakodnevni život. Nema danas ni svemirskih brodova – padom Berlinskog zida prestala je i zainteresovanost za istraživanje i osvajanje svemira, nema ni neobičnih planeta u polju ičijeg interesovanja. Svi ti futorolozi su omanuli, niko od njih nije ni pomislio da će se sredinom XXI veka stajati u redu za kvasac i toalet papir, i to onda, na kratko, kad ljudi nisu zarobljeni u svojim domovima, buljeći u sve te vanredne i redovne konferencije za novinare.

Spomenimo još da su Marčela kao crtači povremeno zamenjivali spomenuti Pjer Frisano i Fernando Fusko (1929-2015, pod pseudonimom Pat Sirifer). I Frisano je debitovao kao tinejdžer – sa 16 godina. Sve do sedamdesetih godina i dok nije počeo saradnju sa Marikom radio je vredno na više stripova, od kojih je možda najpoznatiji onaj nastao prema TV-seriji Daktari. Sarađivao je i sa ženskim magazinima, tako da smo ga sigurno i mi, nepotpisanog, susretali u stripovima prikladne tematike. Tokom poslednje dve decenije prošlog veka opet intenzivno sarađuje sa Marikom, pa nastaje više strip-albuma, spomenimo samo jedan – Kurtizane.

Da li su Fusko i Marčelo bili drugovi tokom svog dečaštva i mladosti ne znamo, ali rođena su obojica u Ventimilji, gradiću od, u to vreme, 15 hiljada stanovnika, i to u razmaku od dva meseca. I Fusko je svoju stripsku karijeru počeo kao tinejdžer. Danas ga prvenstveno znamo kao crtača Bonelijevog Teksa, ali generaciji koja je čitala Svemirskog patroldžiju Fusko je bio dobro poznat po stripu Lon Volf, nastalog prema scenariju Luiđija Grekija (1923-2001). Lon Volf je izlazio u Lunovom magnus stripu. Isti dvojac stvarao je strip Doživljaji Roka i Rola, čijih je trinaest epizoda objavljeno u Strip zabavniku. U istom časopisu objavljena je i jedna epizoda stripa Skejting Keti prema scenariju Mesena.

Spomenimo još da je početkom novog milenijuma Svemirski Patroldžija dobio i svoja albumska izdanja. Prvo dva albuma 2001. i 2002. u izdanju Milvokija, a zatim od 2009. do 2011. sve epizode su objedinjene u sedam albuma izdavača Topinambur.

  ...„Ken Parker 7“ Berardi i Milaco;
  Izdavač „Darkwood“ 2018.

Agilni izdavač “Darkwood” objavljuje niz zapaženih strip izdanja među kojima je i edicija koja sabira serijal “Ken Parker” scenariste Đankarla Berardija (1947) i nekolicine crtača na čelu sa Ivom Milacom (1949). Strip je započeo svoj život 1974. (najpre u magazinskom pa u knjiškom formatu). Početna priča rađena je pod uticajem filma „Džeremaja Džonson“ iz 1972.g. o usamljenom, pravdoljubivom traperu koga igra Robert Retford (pa Ken pomalo liči na njega); na taj temelj nadovezala su se iskustva „špageti vesterna“ i američkog „antivesterna“ sa neušminkanom slikom Divljeg zapada i ambivalentnim moralnim okvirima. Priče prate Parkerove avanture od kraja Građanskog rata i početka poslednjih velikih ratova vojske SAD i Indijanaca. Parker je traper, naoružan dugom puškom kremenjačom (koju je nasledio od dede) i velikim nožem; njegovi stavovi, pravdoljubivost i solidarnost pionira-graničara, spremnost na svakovrsne teškoće i odricanja direktno se sudaraju sa njegovim protivnicima sklonim prevarama, bahatom rasipanju, nepromišljenosti i lakim (nasilnim) rešenjima. Zbog razlika u životnim svetonazorima Ken je u sukobu sa novim vremenom i ljudima koji prljaju sve kutke nekada čiste, nevine zemlje.

Na svojim putešestvijima kroz prostore Divljeg zapada (uz povremene izlete do mora i na Aljasku) Ken Parker prolazi kroz mnoštvo avantura i sreće svakojake ljude, od onih važnih i uticajnih do sasvim običnih i beznačajnih; među svima njima izdvaja se devojčica Pat O’Šejn, starmala svojeglava prznica sklona lažima (najčešće o svojim godinama ali i prošlosti), krađama kao i samohvalisanju. Pat je stvorena po uzoru na Meti Ros, devojčurka iz vesterna “Prava hrabrost” (“True Grit”) iz 1969.g. koji je režirao Henri Hatavej (šerifa Rustera Kogburna je igrao legendarni Džon Vejn); rimejk ovog klasika snimila su braća Koen 2010. godine. Susret Pat i Kena desio se u epizodi “Balada o Pat O’Šejn” a njihovo druženje se nastavilo u još tri priče od kojih se dve nalaze u sedmoj knjizi Parkerovih avantura. Posle burnog upoznavanja put vodi neobični dvojac u Kanjoj siti, na adresu označenu u pismu detektiva koga je otac male Pat angažovao da pronađe njegovu ženu. Pat je, u međuvremenu, izgubila oca i starijeg brata ali se nada da će pronaći majku. No, žena koja otvara vrata označene kuće ne prepoznaje Pat (ili se uverljivo pretvara). Posetioci se pokunjeno vraćaju neobavljenog posla ne znajući da je njihova poseta uzbunila okupljenu grupu kriminalaca namernih da - opljačkaju čitav grad! Situacija se komplikuje do te mere da je Parker prinuđen da učestvuje u zločinu kako bi spasao otetu Pat. Poduhvat u potpunosti uspeva ali, dok se lopovi raduju, u njihovo skrovište upada šerif i sve ih hapsi! “Vreli grad” je vešto ispripovedan kroz nekoliko linija koje se sabiraju u osnovnu, sa pažljivo doziranom tenzijom povremeno “relaksiranu” humorom. Reč je pravoj Berardijevoj majstoriji u tesnim okvirima komercijalnog stripa koju je izuzetno iscrtao Đorđo Trevisan, jedan od prepoznatljivih, neušminkanih i nerutiniranih crtača.

“Rančero” nije nastavak prethodne epizode već manje-više nezavisna priča smeštena u Južnu Dakotu, preciznije na teritoriju oko Sijuks Folsa gde Pat i Ken stižu vođeni oglasom koji obećava jeftine pašnjake na kojima je moguće obogatiti se gajenjem stoke. A to je upravo ono što Pat želi - da kupi ranč i skući se, naravno, računajući na Kena kao pomagača, radnika i - muža (čime nesuđeni mladoženja ni malo nije oduševljen). Ali, iza svega se krije prevara u koju Pat i Ken upadaju a kao jedini način da se, koliko-toliko, izvuku iz problema ukazuje se veliki boks meč između Kena i Luisa Mičela, šampiona Sent Luisa. Nemajući kud Ken se sprema za borbu vođen odlučnom Pat koja je strogi trener sa velikim očekivanjima. No, u odsudnom trenutku njih dvoje od uhvaćenog varalice saznaju da su (odnosno, da će biti) opet prevareni. Ipak, Ken izlazi na megdan i - gubi. Ali, ispostaviće se da sve nije propalo jer se mudra (prevejana?) Pat kladila na Kenov poraz i zaradila dovoljno para da otplati ranč. “Rančero” je lepršava igrarija sa naglašenim komičnim elementima kojima Berardi “barata” bez mnogo problema uspevajući da balansira između potrebne ozbiljnosti i uverljivosti, s jedne strane i očigledne karikiranosti čitave situacije, s druge strane. Po toj karakteristici ova epizoda je potpuno na tragu filmskog uzora, pomenutog vesterna “Prava hrabrost”. Doprinos atmosferi dao je i crtač Đankarlo Alesandrini koji je svoj karikaturalni potez vrlo dobro uklopio u komičnost priče.

Sedma knjiga „Kena Parkera“ spaja dve priče različitih ambicija ali uspešne realizacije što je još jedan dokaz da se radi o itekako valjanom „vesternu sa dušom“ u kome, uprkos velikom vremenskom odmaku od četiri decenije, i dalje uživaju istinski stripoljupci.

(„Dnevnik“, 2020)

  ...u novosadskom književnom
  časopisu "Polja"!

Novosadski književni časopis "Polja" u svom 520 broju doneo je, po prvi put u svojoj istoriji izlaženja, i temat posvećen stripu.

Temat je priredio i uredio Marko Stojanović, a posvećen je stripovima koji su nastali u prethodnih nekoliko godina na prostoru Balkana u sklopu obeležavanja stogodišnjice Prvog svetskog rata.

Na 18 strana nalaze se tekstovi Iztoka Sitara, Ivana Veljkovića, Aleksandra Uzelca, Dalibora Đorđevića  i Nikosa Jaumelosa  o relevantnim sprskim, grčkim, bosanskohercegovačkim i grčkim  stripovima posvećenim Prvom svetskom ratu.

U pitanju su strip albumi "Atentat", "Rovovi", "Sarajevski atenatat", "Sat", "Malgaj" i "Do pakla i nazad".

Broj je objavljen decembra 2019. godine. Izdavač  "Polja" je Kulturni centar Novi Sad, a urednik časopisa Alen Bešić.

 

  ...dva meseca besplatno online!

Nije prvoaprilska šala, nije bila ni pre ŠEST godina. O da, punih šest godina sam freelancer, a ukupno je šest brojeva Samo stripa… izašlo do sada, pa…

...U vreme kada smo svi u ovoj prinudnoj izolaciji, ne samo u onoj freelacerskoj, dele se besplatni stripovi u elektronskom formatu… pa… Naravno pridružiću se toj akciji i svih šest brojeva Samo stripa… će tokom ovog i narednog meseca biti dostupni za besplatno čitanje preko interneta na sledećim linkovima:
Samo strip... #1 : www.zmcomics.com/ssspdf/SamoStrippp001.pdf
Samo strip... #2 : www.zmcomics.com/ssspdf/SamoStrippp002.pdf
Samo strip... #3 : www.zmcomics.com/ssspdf/SamoStrippp003.pdf
Samo strip... #4 : www.zmcomics.com/ssspdf/SamoStrippp004.pdf
Samo strip... #5 : www.zmcomics.com/ssspdf/SamoStrippp005.pdf
Samo strip... #6 : www.zmcomics.com/ssspdf/SamoStrippp006.pdf

Naravno, ako vam se svide možete ih kupiti u papirnom obliku u striparnici Alan Ford, ili elektronskoj formi u Novinarnici, ili englesku verziju na Comixology sajtu.